Kees Floor, Zenit, juni 2009.
Terwijl het zuidoosten van Australië de eerste maanden van dit jaar onder veel media-aandacht te kampen had met hitte en natuurbranden (zie artikel 'Bosbranden in Australië'), teisterden overstromingen vrijwel in mediastilte het noordoosten van het land. Satellieten brachten de regenval en zijn gevolgen in kaart.
In de eerste week van dit jaar viel in het noordwesten van de
Australische staat Queensland bijna evenveel regen als in heel het jaar 2008.
De regen kwam bovenop eerdere regenval en veroorzaakte de ergste overstromingen
in 30 jaar: wegen stonden onder water, steden en dorpen raakten van de buitenwereld
afgesneden, vee verdronk, reizigers strandden en er ontstond voor miljoenen euro's
schade. Het natte weer hing samen met het begin van de moesson. Deze bracht dit
jaar tijdens La Niña, de tegenhanger van El Niño, extra veel regen.
De
weken daarna bleef het regenen; er stond in die regio meer dan een miljoen vierkante
kilometer land onder water. In het getroffen gebied liggen, niet ver van waar
de Norman River en de Flinders River uitmonden in de Golf van Carpentaria, onder
andere de steden Normanton (figuur 1) and Karumba.
Van droog naar nat
In de loop van februari breidde de wateroverlast zich uit naar het zuiden van
Queensland en het daaraan grenzende gebied, waar het ook hard was gaan regenen.
In de eerder dit jaar nog door extreme droogte getroffen streek rond Bourke
in het noorden van Nieuw Zuid Wales, viel half februari in 15 uur maar liefst
200 millimeter regen, bijna tweederde van de normale jaarlijkse hoeveelheid.
Door de stortregens traden ook hier rivieren buiten hun oevers; talrijke bewoners
van steden, dorpen en afgelegen boerderijen in de regio moesten worden geëvacueerd,
mijnbouw werd noodgedwongen stilgelegd en delen van de staat, werden tot rampgebied
uitgeroepen.
|
| 4.
(muis naast beeld) Satellietbeeld in valse kleuren van de overstromingen in Queensland,
Australië, 18 februari 2009. Blauwe tinten duiden op water, vegetatie is
groen en kale grond roze-bruin. Vergelijk de breedte van de rivieren, de kleur
van de bodem en de vegetatie met de situatie van vóór de zware regenval,
zoals weergegeven in figuur 5 1). Instrument: MODIS. Satelliet: Aqua. Bron: NASA/GSFC/MODIS
Rapid Response Team. (details). 5. (muis op beeld) Satellietbeeld in valse kleuren van 16 december 2008, vóór de aanvang van het natte seizoen. De vegetatie uit figuur 4 ontbreekt en de rivieren zijn nauwelijks zichtbaar 1). Instrument: MODIS. Satelliet: Aqua. Bron: NASA/GSFC/MODIS Rapid Response Team. (details). |
Regen meten
vanuit de ruimte
De regen van de periode rond de jaarwisseling werd onder
andere vastgelegd vanuit de ruimte door de Amerikaanse TRMM-satelliet, waarbij
de letters TRMM staan voor Tropical Rainfall Measuring Mission. Het aandachtsgebied
van de satelliet ligt tussen 35 graden noorderbreedte en 35 graden zuiderbreedte,
zodat Australië op de staten Victoria en Tasmanië na, goed gedekt is.
Figuur 2 geeft voor het continent en de gebieden ten noorden daarvan de neerslagtotalen
voor de periode 24 december 2008 tot en met 7 januari 2009. Vooral in een brede
strook langs de kusten van Noordelijk Territorium en Queensland viel opmerkelijk
veel regen: in grote gebieden meer dan driehonderd millimeter (oranje) en plaatselijk
ruim vierhonderd millimeter (rood). Dat dit geen normale situatie is, toont figuur
3, die meetgegevens bevat van dezelfde satelliet. Nu is het verschil weergeven
met het tienjarig gemiddelde. In de lichtblauw gekleurde gebieden viel van dag
op dag 15 millimeter meer dan normaal. Logisch dat de rivieren zo'n stortvloed
aan regen niet konden verwerken.
Gezwollen rivieren
De gevolgen
van de regenval zijn goed zichtbaar op satellietbeelden. Figuur 1 toont Normanton
en omgeving in het noordwesten van Queensland op 19 februari 2009. Vanaf de jaarwisseling
was er daar toen al bijna 1200 millimeter regen gevallen. Het water van de Norman
River, dat gewoonlijk op enige afstand langs het plaatsje stroomt, dringt nu de
buitenwijken binnen van het slechts elfhonderd inwoners tellende, maar toch in
de Wereld Bosatlas opgenomen en via Google Earth makkelijk te lokaliseren stadje.
Ook de weg naar het stroomafwaarts gelegen Karumba, waar de Norman River uitmondt
in de Golf van Carpentaria, staat onder water; alleen de nabijgelegen brug over
de rivier steekt nog net boven water uit 1). Duidelijk is te zien dat de Norman
River flink is uitgedijd. De bedding waarbinnen de rivier onder normalere omstandigheden
stroomt, onderscheidt zich nog van het aan weerszijden overstroomde gebied.
Details
uit de figuren 4 en 5. (muis naast afbeelding); links het noordelijk gedeelte, rechts het zuidelijk gedeelte. Satellietbeeld in valse kleuren van de overstromingen in Queensland, Australië, 18 februari 2009. Blauwe tinten duiden op water, vegetatie is groen en kale grond roze-bruin. Vergelijk de breedte van de rivieren en de vegetatie met de situatie van voor de zware regenval, zoals weergegeven in figuur 6. Instrument: MODIS banden 1, 2 en 7. Satelliet: Aqua. Bron: NASA/GSFC/MODIS Rapid Response Team. (muis op afbeelding) links het noordelijk gedeelte, rechts het zuidelijk gedeelte. Satellietbeeld in valse kleuren van 16 december 2008, vóór de aanvang van het natte seizoen. De vegetatie uit figuur 5 ontbreekt en de rivieren zijn nauwelijks zichtbaar. Instrument: MODIS banden 1, 2 en 7. Satelliet: Aqua. Bron: NASA/GSFC/MODIS Rapid Response Team. |
Zonneglinstering
De verschillen
tussen water en land worden geaccentueerd door een effect dat zonneglinstering
of zonneschittering (engels: sunglint) wordt genoemd (zie ook Zenit, maart 2004).
Het wateroppervlak fungeert dan als spiegel. De weerspiegeling is het sterkst
linksboven in het beeld, waar ze leidt tot witte, overbelichte vlekken op overstroomde
gebieden en een duidelijk, helder spoor van de rivier in de normale bedding. Elders
geeft de weerspiegeling het water een zachtzilveren glans, die boven land ontbreekt.
Deze gematigde schittering treedt op waar slechts een beperkt aantal golven op
het wateroppervlak de juiste helling heeft om het zonlicht in de richting van
de sensoren van de satelliet om te buigen.
Het satellietbeeld van figuur 1
is afkomstig van het Remote Sensing Instrument (RSI) op de Taiwanese satelliet
FORMOSAT-2, dat sinds 2004 vanaf 891 kilometer hoogte het aardoppervlak aftast.
De sensoren van de satelliet meten onder andere gereflecteerd zonlicht in de kleuren
rood, groen en blauw. Uit die meetgegevens worden op kleurenfoto's lijkende satellietbeelden
geconstrueerd met een resolutie van 8 meter. Overigens komt er slechts in zeldzame
gevallen zo'n beeld naar buiten.
Valse kleuren
Ook de Moderate
Resolution Imaging Spectroradiometer (MODIS) op de op 705 kilometer hoogte overkomende
Amerikaanse satellieten Terra en Aqua leveren uit de kleuren rood, groen en blauw
opgebouwde zichtbaarlichtbeelden van het aardoppervlak (bijvoorbeeld figuur 6a),
zij het met een resolutie van 250 meter. Om overstromingen duidelijker zichtbaar
te maken, zijn echter ook metingen in andere golflengtegebieden of banden vereist.
Voor de groenige beelden in valse kleuren (figuren 4 en 5) is een combinatie
gebruikt van MODIS-banden 1, 2 en 7. De banden sturen respectievelijk het blauw,
groen en rood aan bij de samenstelling van het digitale beeld. Band 1 registreert
gereflecteerd zichtbaar rood licht, band 2 straling in het nabij-infrarood (IR-A)
en band 7 meet in het infrarood. Op deze beelden is het oceaanwater bijna zwart,
sedimentrijk rivierwater, ondiepe rivieren of overstroomde gebieden en zeewater
met sediment zijn donkerblauw. Vegetatie reflecteert sterk in het nabij-infrarood
en absorbeert in de beide andere kanalen; daardoor heeft het een heldere groene
kleur.
Veel meer water
Overstromingen zijn goed zichtbaar
op satellietbeelden die op deze manier tot stand zijn gekomen (figuur 4). Het
donkerblauwe water boven het ondergelopen land steekt namelijk duidelijker af
tegen de groene vegetatie van het niet-getroffen gebied dan op 'gewone' satellietbeelden
1). Zo toont figuur 4 Queensland op 18 februari. In het noorden monden de blauwe,
sterk uitgedijde Flinders River en Norman River uit in de Golf van Carpentaria.
Meer naar het zuiden zien we van west naar oost de stroomgebieden van Georgina
River/Eyre Creek, Diamantina River en Thomson River/Cooper Creek. Het water stroomt
in deze rivieren van noord naar zuid, niet naar zee, maar het binnenland in, richting
Lake Eyre (zie verderop).
Ter vergelijking toont figuur 5 de situatie op 16
december 2008, voor het natte seizoen begon. De rivieren zijn op dit satellietbeeld
nauwelijks terug te vinden. De bodem is kaal en onbegroeid, wat blijkt uit de
roze-bruine tinten. Merk op hoeveel groener de bodem in figuur 4 toont, dus hoeveel
meer vegetatie er is, na de regenval. De regen is ook een zegen voor het planten-
en dierenleven in de rivieren.
Lake Eyre
Eind maart bereikte
een deel van het in Queensland gevallen regenwater via de landinwaarts stromende
rivieren de doorgaans droogstaande zoutvlakte van Lake Eyre, het laagste punt
in Australië. Meestal is het een droge zoutvlakte, maar vooral in La Niña-jaren
komt er na het natte seizoen soms wat water in terecht. Het water in het meer
heeft een afstand afgelegd van meer dan 1000 kilometer en is minstens een maand
onderweg. De laatste keer dat er water in stond, was in 2004. Ongeveer eenmaal
per eeuw raakt het meer gevuld tot aan de rand; daarvoor moeten we teruggaan naar
de jaren zeventig van de vorige eeuw. Als het meer volledig gevuld is, is het
in omvang het grootste meer van Australië en het dertiende meer ter wereld..Wanneer
er water in het meer zit, verandert het landschap van een droge zoutwoestijn in
een groene zone met talrijke vogels. Ook wordt dan de botenclub, die meestal een
sluimerend bestaan leidt, weer actief.
Het MODIS-beeld van figuur 6 geeft
de situatie van het meer op 21 april 2009 in valse kleuren. De marineblauwe tinten
van het noordelijk deel van het meer duiden op de aanwezigheid van sedimentrijk
water. Het zuidelijk deel ligt nog droog. De zoutvlakte heeft een lichte blauwgroene
kleur, al is de bewolking nog weer wat lichter van tint.. Ter vergelijking geeft
het satellietbeeld van figuur 7 de situatie van het dan droog liggende meer op
4 januari 2009, voor de komst van het regenwater.
|
|
_____________
Noot
1).
De beschreven details zijn goed te zien op de beelden op internet die zijn te
bekijken via de links op internetpagina http://earthobservatory.nasa.gov/NaturalHazards/event.php?id=36378
Als
je browser de grote bestanden niet aankan, kun je ze eerst met de rechter muisknop
opslaan op je computer en vervolgens bekijken.