Kees Floor, Meteorologica, december 2003. (Zie ook Zenit-versie).
De huidige generatie operationele weersatellieten levert uitsluitend
overdag VIS-beelden. 's Nachts is er geen zonlicht; daardoor kunnen bewolking
en aardoppervlak uiteraard ook geen zonlicht reflecteren naar de stralingssensoren
op de satellietplatforms. Tegelijkertijd is de lichtsterkte van de maan onvoldoende
om hem in de nachtelijke uren als vervangende lichtbron te kunnen gebruiken. Ook
steden en industriegebieden zenden te weinig licht uit om in 'gewone' VIS-beelden
gevangen te kunnen worden.
De Amerikaanse strijdkrachten beschikken echter
over meteorologische satellieten die 's nachts wél beelden genereren waarop
iets is te zien, al zijn ze voor de meteorologische gemeenschap niet real-time
beschikbaar. De satellieten van het zogeheten Defense Meteorological Satellite
Program (DMSP) zijn namelijk uitgerust met het Operational Linescan System (OLS),
dat aan maanlicht voldoende heeft en ook het licht van steden kan registreren.
1. DMSP -beeld van een deel van Noord-Amerika met poollicht en het licht van steden; 29 oktober 2003. Instrument: OLS. Kanaal: combinatie van zichtbaar licht en infrarood. Bron: Air Force Link, Office of the Secretary of Air Force (Public Affairs), USA. |
|
Poollicht
Figuur 1 geeft een voorbeeld van een nachtelijk DMSP-beeld. In het oostelijk deel
van de Verenigde Staten en Canada zijn talrijke steden te herkennen. Het satellietbeeld
laat verder zien dat er in de nacht van 29 oktober 2003 naast het licht van steden
ook andere lichteffecten zichtbaar waren. Op die dag lag een spectaculair sluier
van poollicht over het noordelijk halfrond, zoals hier onder andere boven het
noorden van de Verenigde Staten in de buurt van de grens met Canada. Gewoonlijk
is het poollicht alleen te zien op zeer hoge geografische breedten, maar bij krachtige
zonnestormen komt het gebied met noorderlicht verder van de pool te liggen. Op
29 en 30 oktober 2003 werd ook in Nederland en elders in Europa op uitgebreide
schaal poollicht waargenomen
Stadslicht
Doordat de DMSP-satellieten
's nachts ook kunstmatige verlichting vastleggen, kunnen de data gebruikt worden
om het permanente nachtelijk licht van steden en industriegebieden in kaart te
brengen. Hiervoor zijn gegevens nodig van verscheidene dagen. Nachten met weinig
maanlicht genieten de voorkeur. Gebieden waar het bewolkt is worden gedetecteerd
met het infraroodkanaal van de satelliet; waar dat het geval is zijn de gegevens
voor het in kaart brengen van de stadsverlichting uiteraard onbruikbaar. Verder
mogen geen incidentele lichteffecten optreden, zoals door bliksem belichte bewolking,
grote branden of poollicht. Op deze manier worden beelden samengesteld als weergegeven
in figuur 2.