Regenbogen in beregeningsinstallaties en fonteinen
Kees Floor, Zenit, mei 2008.
Regenbogen zijn niet alleen te zien in regen. Soms zie je een zelfde verschijnsel in de druppels van onder andere beregeningsinstallaties. Daardoor kunnen we ook tijdens droge periodes in landelijk gebied nog op zoek naar regenbogen, in dit geval beregenbogen.
 |
 |
 |
| 1. Beregenboog boven de Wimmenummer bollenvelden in Egmond aan den Hoef. Landinwaarts hebben zich stapelwolken gevormd. (wisselbeeld). |
|
3. Beregenboog boven de akkers van Swifterband. De wind doet de windmolens draaien en veroorzaakt tegelijkertijd een omvangrijk regengordijn. Aan de binnenzijde van de boog is de tractor zichtbaar die het water voor de beregeningsinstallatie uit de vaart oppompt. |
Beregenbogen zijn even kleurrijk als gewone regenbogen en ook de kleurenvolgorde wijkt niet af, zoals op bijgaande foto's is te zien. We vinden dergelijke bogen tegenover de zon, die overigens niet te hoog aan de hemel mag staan. Daardoor is de kans op het zien van een beregenboog in de ochtend en avond groter dan midden op de dag, net als bij de gewone regenboog.
Gordijn van waterdruppels
Om de bogen te krijgen is een gordijn van waterdruppels nodig, ook al zijn die
niet altijd duidelijk zichtbaar (figuur 2). Het regen- of druppeltjesgordijn
waarin de boog zich voordoet, is bij beregenen doorgaans veel kleiner dan bij
buien en naderende of wegtrekkende regengebieden. De omvang van de beregenboog
is daardoor bescheidener dan die van zijn natuurlijke evenknie. De wind, die
normaal geen rol speelt, is nu opeens wél belangrijk (figuur 3). Als
het harder waait, verspreiden de druppels zich over een groter gebied. Dat levert
een breder regengordijn op, wat een langere beregenboog mogelijk maakt.
Toch blijft ook bij veel wind het regengordijn van een sproei-installatie te
klein om het regenboogverschijnsel in staat te stellen zich in volle omvang
te ontwikkelen: een beregenboog is daardoor niet meer dan een stukje van de
hoofdboog, zoals de gewone regenboog wel wordt genoemd. De lichtzwakkere bijregenboog
met zijn tegengestelde kleurenvolgorde is niet of moeilijk te vinden. Datzelfde
geldt voor de donkere tinten van de achtergrond aan de rode zijde van de boog
en de lichte tinten aan de binnenkant.
Polarisatie
Veel gemakkelijker is het om vast te stellen dat het licht van de beregenboog
op dezelfde manier is gepolariseerd als dat van de gewone regenboog. Door een
polaroid zonnebril te draaien, komt de boog in de ene stand van de bril scherper
uit tegen de achtergrond, terwijl hij in de andere stand vrijwel verdwijnt.
Bij het maken van bijgaande foto's is dan ook gewerkt met een polarisatiefilter
om de beregenbogen beter te doen uitkomen.
Over de plaats waar de beregenboog zich bevindt, behoeven geen misverstanden
te bestaan; we zien namelijk waar het druppeltjesgordijn uitwaaiert en daar
moet dus ook de beregenboog zitten. Bij buien en regengebieden is er veel minder
sprake van een 'gordijn'; de regen zit ook 'in de diepte'. Alle druppels die
zich bevinden in de richting waarin we de regenboog zien, dragen bij aan de
lichtsterkte van het verschijnsel, althans voor zover ze door de zon worden
beschenen. Daardoor is het moeilijker en wellicht ook niet zinvol om aan te
geven waar de natuurlijke regenboog precies zit.
Overtallige bogen
De verklaring van beregenbogen is identiek aan die van regenbogen. Het zonlicht
maakt nu eenmaal geen onderscheid tussen natuurlijk regenwater en het door tractors
uit de sloot of vaart gepompte oppervlaktewater (figuur 3). Het licht dat invalt
op de waterdruppels, verandert van richting. Daarbij treedt onder andere breking
van licht op, wat leidt tot het uiteenrafelen van de kleuren van het zonlicht.
Een zelfde effect van kleurschifting kennen we van bijvoorbeeld prisma's. Naast
breking treden soms interferentieverschijnselen op; interferentie is onder andere
ook verantwoordelijk voor de kleuren in dunne olielaagjes. In het geval van
regenbogen leidt interferentie soms tot overtallige bogen. Deze zijn het duidelijkst
zichtbaar bij het hoogste punt van de regenboog. In de kleuren van de overtallige
bogen overheerst gewoonlijk het roze, groen en violet.
Van de beregenboog in figuur 4 is het hoogst punt goed zichtbaar; ook zien we
daar overtallige bogen.
Regenbogen in fonteinen.
Beregenbogen zijn niet alleen te zien in agrarische sproeiinstallaties; je ziet
ze ook vaak in (stads-)fonteinen; zie afbeeldingen hieronder.
 |
 |
 |
| 4. Beregenboog op de Wimmenummer bollenvelden in Egmond aan den Hoef. Aan de binnenzijde van de boog zijn zogeheten 'overtallige bogen' zichtbaar |
Regenboog in fontein, De Bilt.
|
Regenboog in fontein, Zwolle.
|