Tykky: stormschade aan bomen met zware sneeuwlast
Kees Floor , Zenit december 2004

Bossen kunnen in de winter aanzienlijke schade oplopen door een combinatie van aanvriezende mist, zware sneeuwval en harde wind. In Finland komt dat zo vaak voor, dat het Fins er een eigen woord voor heeft: tykky. Naast schade aan bossen zijn er ook problemen met de stroomvoorziening. Een berucht voorbeeld is de tykky van 30 oktober tot 1 november 2001. Meer dan een miljoen hectare bos ondervond schade, meer dan 7 miljoen m3 hout was beschadigd, 177 000 Finse huishoudens zaten zonder stroom en op het totaal verstoorde bovengrondse elektriciteitsnet waren 20 000 bomen terecht gekomen.


1. Ruige rijp. (foto: Kees Floor).

2. Tykky (foto: Jaakko Taina, FMI ).

3. Schade aan het bos na tykky.

De basis voor een tykky wordt gelegd door zogeheten 'ruige rijp' (figuur 1). Deze vormt zich op takken en andere voorwerpen met een temperatuur onder nul als onderkoelde mistdruppeltjes worden ingevangen. De wind blaast de druppeltjes ertegenaan, waarna ze bevriezen en zich vastzetten. De ruige rijp groeit aan tegen de wind in; de snelheid waarmee dat gebeurt hangt af van de temperatuur, de waterinhoud van de mist en de windsnelheid.
Een tweede voorwaarde voor het optreden van tykky is natte sneeuw. Deze hecht zich, - vooral bij weinig wind -, gemakkelijk aan de door ruige rijp ruw geworden oppervlakken. Als dan ook nog de luchttemperatuur afwisselend onder en boven het vriespunt is, niet meer dan een halve graad boven nul komt en uiteindelijk voor wat langere tijd onder nul blijft, is de tykky een feit. Hoe meer sneeuw er valt, des te groter de sneeuwlast van bomen (figuur 2) en bovenleidingen en des te groter de schade (figuur 3). Die schade wordt nog aanzienlijk verergerd als na een periode met sneeuwval bij rustig weer de wind gaat aanwakkeren. De wind krijgt gemakkelijk vat op de zwaarbeladen en meer wind vangende boomkruinen en doet de boomstammen knakken.

Een tykky kan ook in Nederland of België voorkomen als aan de hierboven geschetste opeenvolging van voorwaarden is voldaan. Een vergelijkbare situatie, maar dan met ijsregen in plaats van natte sneeuw en zonder de harde wind, vormde de ijzelramp in Noord-Nederland van begin maart 1987.