Bossen kunnen in de winter aanzienlijke schade oplopen door een combinatie van aanvriezende mist, zware sneeuwval en harde wind. In Finland komt dat zo vaak voor, dat het Fins er een eigen woord voor heeft: tykky. Naast schade aan bossen zijn er ook problemen met de stroomvoorziening. Een berucht voorbeeld is de tykky van 30 oktober tot 1 november 2001. Meer dan een miljoen hectare bos ondervond schade, meer dan 7 miljoen m3 hout was beschadigd, 177 000 Finse huishoudens zaten zonder stroom en op het totaal verstoorde bovengrondse elektriciteitsnet waren 20 000 bomen terecht gekomen.
1. Ruige rijp. (foto: Kees Floor). | 2. Tykky (foto: Jaakko Taina, FMI ). | 3. Schade aan het bos na tykky. |
De basis voor een tykky wordt gelegd door zogeheten 'ruige rijp' (figuur 1).
Deze vormt zich op takken en andere voorwerpen met een temperatuur onder nul
als onderkoelde mistdruppeltjes worden ingevangen. De wind blaast de druppeltjes
ertegenaan, waarna ze bevriezen en zich vastzetten. De ruige rijp groeit aan
tegen de wind in; de snelheid waarmee dat gebeurt hangt af van de temperatuur,
de waterinhoud van de mist en de windsnelheid.
Een tweede voorwaarde voor het optreden van tykky is natte sneeuw. Deze hecht
zich, - vooral bij weinig wind -, gemakkelijk aan de door ruige rijp ruw geworden
oppervlakken. Als dan ook nog de luchttemperatuur afwisselend onder en boven
het vriespunt is, niet meer dan een halve graad boven nul komt en uiteindelijk
voor wat langere tijd onder nul blijft, is de tykky een feit. Hoe meer sneeuw
er valt, des te groter de sneeuwlast van bomen (figuur 2) en bovenleidingen
en des te groter de schade (figuur 3). Die schade wordt nog aanzienlijk verergerd
als na een periode met sneeuwval bij rustig weer de wind gaat aanwakkeren. De
wind krijgt gemakkelijk vat op de zwaarbeladen en meer wind vangende boomkruinen
en doet de boomstammen knakken.
Een tykky kan ook in
Nederland of België voorkomen als aan de hierboven geschetste opeenvolging
van voorwaarden is voldaan. Een vergelijkbare situatie, maar dan met ijsregen
in plaats van natte sneeuw en zonder de harde wind, vormde de ijzelramp in Noord-Nederland
van begin maart 1987.