Kees Floor, Zenit juni 2012.

Meren zijn op satellietbeelden doorgaans donker van tint. Soms fungeren ze echter als spiegel voor het zonlicht en steken ze markant af tegen hun omgeving.


Figuur 1: satellietbeeld van het Victoriameer en omgeving, Oost-Afrika, 5 februari 2012.
Het meer heeft door zonneglinstering een lichte tint en steekt daardoor
duidelijk af tegen de omgeving. (Bron: EarthSnapshot/Chelys)

Als het water dat uit de kraan komt, bruin of zwart is, dan vinden we dat niet normaal. Op satellietbeelden in natuurlijke kleuren, die de hoeveelheid gereflecteerd zonlicht tonen, zijn donkere tinten voor water echter heel gewoon. Wateroppervlakken van rivieren, meren, zeeën en oceanen kaatsen nu eenmaal weinig zonlicht terug, in ieder geval veel minder dan ijskappen, zandvlakten van woestijnen of andere landoppervlakken.
Ook in dit geval is er weer de uitzondering die de regel bevestigt. Bij een geschikte combinatie van stand van de zon en positie van de satelliet fungeert het wateroppervlak als spiegel. We zien dan boven zeeën en oceanen een heldere, wit-zilveren vlek of band in een overigens donkere, veelal diepblauwe omgeving. Meteorologen spreken in zo'n geval van zonneglinstering of zonneschittering.
Bij meren is de situatie iets anders. Meestal zijn ze te klein om zowel de weerspiegeling van de zon als het donkere gebied eromheen ruimte te kunnen bieden. Met wat geluk gedraagt het hele meer zich als spiegel. De heldere tinten die het wateroppervlak van het meer dan aanneemt, maken het vanuit de ruimte extra goed zichtbaar en doen het nadrukkelijk afsteken tegen het omringende land.

Grote meren van Midden-Afrika
Een voorbeeld geeft het satellietbeeld van het Victoriameer in Uganda, Kenia en Tanzania (figuur 1). Door zonneglinstering heeft het water een zilverwitte tint. Daardoor steekt het meer met zijn grillig verlopende oeverlijn markant af tegen het bruingetinte land eromheen. Door de zonneglinstering is in Uganda ook het noordelijker gelegen Kyogameer goed zichtbaar. De manier waarop de zonneglinstering de herkenbaarheid van de meren vergroot, is goed te illustreren door het uiterlijk van het Victoriameer te vergelijken met dat van westelijker gelegen meren waarin geen zonneglinstering optreedt: het Albertmeer en het Edwardmeer, beide op de grens van Congo en Uganda, en het Kivumeer op de grens van Congo met Rwanda. Deze meren zijn op het satellietbeeld aanzienlijk lastiger terug te vinden of te onderscheiden.
De tintverschillen tussen bijvoorbeeld het Victoriameer en het Edwardmeer worden dus niet veroorzaakt door kleurverschillen tussen het water van de beide meren. Ook het Edwardmeer, donker van tint in figuur 1, kan, als de omstandigheden daarvoor geëigend zijn, oplichten door zonneschittering; dat is te zien op figuur 2a. Het westelijk deel van het kleinere, ten noordoosten van het Edwardmeer precies op de evenaar gelegen Georgemeer en de verbinding tussen de beide meren, onderscheiden zich in deze situatie door het effect eveneens nadrukkelijk van de omgeving.

Water in de woestijn
Het effect van de zonneglinstering op meren voor de herkenbaarheid daarvan is sterker naarmate de omgeving donkerder is, veelal door begroeiing. Vergelijk hiertoe het satellietbeeld van het Victoriameer in figuur 1 of van het Edwardmeer in figuur 2a met dat van de Dode Zee in figuur 2b of van het Nassermeer in figuur 2c. In de laatste twee gevallen heeft het water door zonneglinstering een lichte tint, maar ook het zand van de woestijn eromheen is licht. De omgeving van het ten noorden van de Dode Zee gelegen Meer van Tiberias, waar ook zonneglinstering optreedt, is donkerder, zodat het meer er op het satellietbeeld van figuur 2b beter uitkomt. Nog weer donkerder is de bodem rond het grootste permanente woestijnmeer ter wereld: het Turkanameer in Kenia (figuur 2d), wat er voor zorgt dat het meer er bij het optreden van zonneglinstering op satellietbeelden prominent uitspringt.

Stuwmeren
Het Nassermeer (figuur 2c) ligt in de Nijl en ontstond na de aanleg van de Aswandam in de jaren zestig van de vorige eeuw. Ook de figuren 2e en 2f tonen aangelegde stuwmeren. Het Karibameer (figuur 2e) op de grens van Zimbabwe en Zambia is het grootste stuwmeer ter wereld, gerekend naar volume van de hoeveelheid water die erin is opgeslagen. Het meer ligt in de Zambesi en vormde zich in de periode 1958-1963 na de voltooiing van de Karibadam. Figuur 2f toont het Balbinameer, 125 kilometer ten noorden van Manaus, de grootste plaats in het Braziliaanse Amazonegebied. Het stuwmeer ontstond na het aanleggen van een dam eind jaren tachtig van de vorige eeuw in de Uatumã en zette 2360 vierkante kilometer tropisch regenwoud onder water.
Alle getoonde gevallen laten zien dat reflecterend zonlicht de wateroppervlakken van natuurlijke meren en stuwmeren op satellietbeelden kan doen oplichten.

a.

b.
c.
d.
e.
f.

Figuur 2: meer satellietbeelden van meren die door zonneglinstering een lichte tint hebben verkregen en daardoor duidelijk afsteken tegen de omgeving. a. het Edwardmeer, Congo en Uganda, 5 maart 2010. b. de Dode Zee en het Meer van Tiberias, Israël, Westelijke Jordaanoever en Jordanië, 2 juni 2010. c. het Nassermeer, Egypte, 28 april 2010. d. het Turkanameer, Kenya, 24 maart 2009. e. het Karibameer, Zimbabwe en Zambia, 16 december 2009. f. het Balbinameer, Amazonegebied, Brazilië, 28 september 2008. (Bron: EarthSnapshot/Chelys)

Meer voorbeelden (Bron: EarthSnapshot/Chelys)

Voltameer, Ghana,
19 maart 2011.
Tanameer, Ethiopië,
24 maart 2009.
Rio de la Plata tussen Urugay en Argentinië
en stuwmeren in de Rio Negro, Uruguay.