Kees Floor, Zenit januari 2012.
Toeristen en overwinteraars die begin november 2011 van de zon en het mooie weer in de Provence of aan de Côte d'Azur wilden genieten, kwamen van een koude kermis thuis. Een hyperactieve depressie boven het westen van de Middellandse Zee veroorzaakte er namelijk overvloedige regenval en stormachtige winden, terwijl hoge golven tegen de Mediterrane boulevards beukten of ze zelfs overspoelden. Het ging dit keer niet om een 'gewone' depressie; de boosdoener was een slechts sporadisch voorkomende medicane, een storing met de trekken van een tropische cycloon.
|
Satellietloop van
8 november 2011.
|
Boven de Middellandse Zee komen veelvuldig lagedrukgebieden
tot ontwikkeling. Meestal gaat het om 'gewone' depressies, zoals die ook bij
ons geregeld over- of langstrekken. Wel wordt de vorming of activering van
de gewone depressies in die regio vaak in de hand gewerkt door de specifieke
vorm van het waterbekken en de aanwezigheid in de omgeving van karakteristieke
gebergten als Alpen en Pyreneeën.
Van tijd tot tijd ontwikkelen zich er echter actieve depressies die opvallend
veel overeenkomsten vertonen met tropische cyclonen (lit. 1). Het gaat dan
wel om tropische cyclonen als verzamelbegrip voor weersystemen van tropische
storm, windkracht 8, tot hurricanes of tyfoons met windsnelheden van orkaankracht
(vgl. lit. 2). De overeenkomsten betreffen de omvang van de depressie, de
vele regen die ze brengen, de stormachtige winden die optreden, de spiraalvorm
van de bijbehorende bewolking, het wolkenloze, windstille oog in het centrum
van de depressie en de mechanismen die verantwoordelijk worden gehouden voor
het ontstaan en de ontwikkeling van het weersysteem.
De Mediterrane tropische cyclonen worden wel medicane genoemd, een
samentrekking van de woorden Mediterraan en hurricane. De naam
is enigszins misleidend; de hurricanes van de noordelijke Atlantische Oceaan
en het Caribisch gebied vereisen namelijk winden van orkaankracht, terwijl
voor een medicane een stormachtige wind volstaat. De medicanes hebben een
diameter van hooguit 300 kilometer en een levensduur van ten minste zes uur;
ze zijn wat kleiner, minder heftig en doven sneller uit dan 'gewone' hurricanes.
Medicanes komen elke vier jaar zo'n drie keer voor (lit. 3), dus niet elk
jaar is het raak, temeer daar er sommige jaren twee optreden. Door de relatief
kleine schaal van de depressies en doordat de aanwezigheid van een oog als
voorwaarde geldt voor het verwerven van het predicaat medicane, vormen satellietbeelden
een belangrijke informatiebron voor het opsporen en classificeren van het
vrij zeldzame fenomeen. Daardoor zijn gerapporteerde medicanes tegenwoordig
minder schaars dan vóór het satelliettijdperk.
Overigens zijn er ook verschillen tussen medicanes en tropische cyclonen.
Zo is voor de vorming van een tropische cycloon doorgaans een zeewatertemperatuur
vereist van 26 graden of meer. De laagste watertemperatuur bij een gewone
hurricane voor zover bekend bedraagt 22 graden; dat was bij Epsilon, eind
november en begin december 2005. De medicanes komen voor in de periode september
tot en met januari bij zeewatertemperaturen van 7 tot 20 graden. Hun werkterrein
is de Middellandse Zee, al treedt er incidenteel een medicane op boven de
Zwarte Zee. Door de verschillen tussen medicanes en 'echte' hurricanes zijn
de meteorologen er nog niet helemaal uit of het predicaat tropische cycloon
wel op z'n plaats is. Sommigen zien ook overeenkomsten met subtropische depressies
(lit. 4), anderen met polar lows, storingen die optreden in koude lucht, meestal
op hoge noordelijke breedten boven de oceaan (lit. 5). Misschien zijn de medicanes
wel een geval apart en zouden ze eigenlijk een eigen classificatie moeten
krijgen.
Rolf/Invest 99L/01M
Onlangs kon er in de periode van 6 tot 9 november 2011 weer zo'n zeldzame
mediterrane tropische cycloon worden waargenomen. De medicane kwam tot ontwikkeling
boven het westelijk deel van de Middellandse Zee. Het weersysteem ontstond
ongeveer 150 kilometer ten zuiden van de Franse kust als gewone depressie
Rolf. De temperatuur van het zeewater ten westen van Corsica bedroeg in die
periode 20 graden; verder naar het westen was het water ongeveer 17 graden.
Geleidelijk kreeg Rolf meer tropische kenmerken, zoals het optreden van hevige
onweersbuien, die niet onderdeden voor de buien in de tropen. Verder vormde
zich een oog en op 8 november wakkerde de wind aan tot 45 knopen, windkracht
9. Op het Ile de Porquerolles, ten zuidoosten van Toulon, traden windstoten
op van 153 kilometer per uur. Ook was het extreem nat. In het departement
Var, ten noorden van Toulon, viel in vier dagen tijd maar liefst 400 millimeter
regen; op het Ile du Levant, eveneens ten zuidoosten van Toulon, viel op één
dag zelfs 129 millimeter.
Volgens de National Environmental Satellite, Data and Information Service
(NESDIS) van NOAA was de uitzonderlijkheid van het waargenomen weer voldoende
om in dit geval de status van tropische cycloon te rechtvaardigen. In een
weerbulletin van NESDIS kreeg Rolf, of Invest 99L, zoals de Amerikaanse Marine
hem noemde, de naam 01M. Daarbij staat de M voor Mediterraan. Het was voor
het eerst dat er een bulletin voor een tropische cycloon in het Middellandse
Zeegebied werd uitgegeven. De Middellandse Zee behoort echter niet tot het
werkterrein van het Amerikaanse National Hurricane Centre, zodat er
geen officiële hurricanewaarschuwingen kwamen.
Uiteindelijk trok 01M op 9 november over Ile du Levant en kwam vervolgens
bij Hyères aan land, waarna het weersysteem uitdoofde.
Meer medicanes
In de meteorologische literatuur worden verscheidene op tropische cyclonen
lijkende weersystemen in het Middellandse Zeegebied besproken. De naam medicane
is voor dit type verschijnselen overigens nog niet zo lang in gebruik. Het
oudste geval deed zich voor in september 1947, dus ver voor het satelliettijdperk
dat pas in 1960 voorzichtig begon. Die eerste medicane was wel meteen een
heftige en daardoor werd zij vermoedelijk opgemerkt: langs de Franse Rivièra
trok de wind aan tot orkaankracht. Er zijn slechts twee andere medicanes bekend
waarbij eveneens windkracht 12 werd genoteerd. Dat was op 26 januari 1982
en op 16 januari 1995 (lit 6.). In het laatste geval bevond het Duitse onderzoeksschip
Meteor zich toevallig in het gebied waar de wind aantrok tot orkaankracht.
Medicanes traden de afgelopen tien jaar op boven de Middellandse Zee op 27
mei en 18 oktober 2003, 27 oktober en 15 december 2005 (lit. 3), 26 september
2006 (lit. 7) en 28 januari 2009. Daarnaast was er op 27 september 2005 een
medicane boven de Zwarte Zee. Van een aantal van deze oudere gevallen van
medicanes is hieronder een satellietbeeld weergegeven.
Literatuur
1. Floor, K., Tropische cyclonen,
In: Floor, K., Het weer op satellietbeelden,
Elmar, Rijswijk 2005.
2. Floor, K., Tweede
tropische cycloon bij Brazilië, Meteorologica september 2010.
3. Fita, L. et al., Analysis
of the environments of seven Mediterranean tropical-like storms using an axisymmetric,
nonhydrostatic, cloud resolving model, Nat. Hazards Earth Syst. Sci.,
7, 41-56, 2007.
4. Floor, K,. Subtropische depressies,
Zenit, maart 2007
5. Floor, K,. Storingen in koude lucht,
Zenit, november 2004.
6. Floor, K,. Tropische cycloon boven Middellandse Zee : na jaren afwezigheid,
Meteorologica, maart 1995.
7. Moscatello, A., et al., Observational
analysis of a Mediterranean 'hurricane' over south-eastern Italy, Weather,
oktober 2008.
Middellandse Zee 1982-2009
Medicane van 28 januari 2009. Instrument: MODIS. Satelliet: Aqua. (Bron: NASA/GSFC/ MODIS Rapid Response). |
|
|
Medicane van oktober 1996. (©
EUMETSAT 1996).
|
|
.Medicane van 26 januari 1982. De
wind trok aan tot orkaankracht.
|
Zwarte Zee 27 september 2005
|
||
Zichtbaarlichtbeeld in valse kleuren van Europa. Boven de Zwarte Zee bevindt zich een medicane. Datum: 27 september 2005. (© EUMETSAT 2005; bron: F. Valk) |
|
|