Kees Floor, Zenit, september 2003
 |  |  |
|
| Het sterrenkundig observatorium ligt boven de top van de maritieme grenslaag en dus ook boven de bewolking. Van daar af en van hoger gelegen punten is het zicht vrijwel onbegrensd. Meer naar beneden lijkt het stratocumulusdek boven de oceaan en vaak ook in de grote krater van het eiland (figuur 3), op een zee van wolken.' |
Fernando Búllon Miró (figuur 1) blijkt een uiterst gedreven luchtvaartwaarnemer van het vliegveld van La Palma, het meest noordwestelijk gelegen eiland van de Canarische eilandengroep. 'Een wereldbaan', als we hem zelf mogen geloven, en dan heeft hij het niet over die ene start- en landingsbaan die het eiland rijk is en die voor meer dan de helft tegen de rotsen hangt boven zee. 'Wat ik zie aan bewolking en weer is unieker en afwisselender dan waar menig collega elders in de wereld het mee moet doen'. Ik spreek hem in Madrid, waar het hoofdkantoor van zijn werkgever is gevestigd, het Spaans Meteorologisch Instituut INM. Hij is er onder andere voor de opening van een fototentoonstelling over wolken en weer op La Palma, die op zijn initiatief tot stand kwam en eerder te zien was op zijn eigen vliegveld. Om zijn enthousiasme over te dragen, is beheersing van de Engelse taal niet eens noodzakelijk. Toch spreekt hij meer dan voldoende Engels om tekst en uitleg te geven over de foto's die hij zelf heeft gemaakt of via anderen heeft verkregen en die hij in de tentoonstelling heeft ondergebracht. We geven hieronder zijn relaas.
La Palma
'La Palma is een vulkanisch eiland, midden in de Atlantische Oceaan', doceert Fernando. 'De laatste vulkaanuitbarsting van 1971 kan ik me nog goed voor de geest halen. Kort daarna was de grond zo heet dat een stuk papier dat je ertegenaan hield, vlam vatte. Nu, in 2003, voelt de bodem op een enkele plek nog wel warm aan, maar je kunt je hand er zonder problemen op laten rusten', vertelt hij spijtig. 'Het eiland heeft een oppervlakte van 704 km2; het hoogste punt, de Roque de Los Muchachos, ligt maar liefst 2426 m boven de zeespiegel. Voor de luchtstromingen boven de oceaan, - meestal onderdeel van de noordoostpassaat, maar ook andere windrichtingen komen voor, - blijft het eiland dan ook niet onopgemerkt: de lucht moet eromheen of eroverheen, want er is geen weg terug. Het weer op het eiland wordt daardoor niet alleen bepaald door "de weerkaart", maar ook door de specifieke topografische karakteristieken en eigenaardigheden van La Palma zelf'.
|
|
|
Zee van wolken
'Meestal waait hier de noordoostpassaat', herhaalt hij nog eens. 'Deze stelt zich in, als er een hogedrukgebied boven de Azoren ligt, wat vaak het geval is.' Ik vertel hem dat het Azorenhogedrukgebied voor de meeste Nederlandse en Vlaamse TV-kijkers en krantenlezers gesneden koek is, doordat daarover in tal van weerpraatjes wordt gerept; bovendien herinneren veel mensen zich uit de aardrijkskundelessen de noordoostpassaat en komt een enkeling zelfs spontaan met de 'subtropische hogedrukzone' op de proppen. 'Als de noordoostpassaat waait', zo vervolgt hij zonder op mijn onderbrekingen in te gaan, 'ligt er op de oceaan een vochtige laag van 800-1500m dik, de zogenoemde maritieme grenslaag. Aan de bovenkant daarvan hangt een omvangrijk stratocumulusdek' (figuur 2). Stratocumulusbewolking is ook in de Lage Landen het meest waargenomen wolkengeslacht, zo laat ik hem weten, maar hij beseft ook wel dat ons vlakke land met zijn nauwelijks geaccidenteerde terrein niet in staat is daartegen een barrière op te werpen. Bij La Palma is dat anders; letterlijk en figuurlijk staat het als een rots in de branding. Voor de luchthaven biedt dat echter geen soulaas; die ligt namelijk aan de oostkant van het eiland, dus vóór de barrière. 'De stratocumulus levert overigens geen overlast op voor het vliegverkeer, zodat de charters met zogenaamde "ecotoeristen" ongestoord kunnen opstijgen of landen' vertelt hij opgelucht. 'De noordoostpassaat maakt wél dat de noordoostkant van het eiland veel natter én groener is dan de rest. In extreme gevallen viel er tot mijn verbazing zelfs meer dan 200 mm regen per dag uit bewolking die niet hoger kwam dan 3000m!
Wervelstraten
Vervolgens komen we te spreken over de wervelstraten die bij dit type weer soms op satellietbeelden te zien zijn in de stratocumulusbewolking achter La Palma en andere Canarische Eilanden. Fernando's tentoonstelling bevat namelijk ook beelden van dit fascinerende verschijnsel. (zie figuur 1 bij het artikel 'Satellietbeelden tonen eilandeffecten dankzij bewolking en zand', elders in deze Zenit). 'Ik heb ze tijdens mijn werk als luchtvaartwaarnemer nooit gezien', laat hij weten. 'Logisch, want de luchthaven ligt aan de oostkant van het eiland, de wolkenstraten doen zich voor aan de zuidwestzijde. Daartussenin zit de bergkam die elk zicht erop belemmert. Maar ook zonder die bergen is het onwaarschijnlijk dat ik het wervelpatroon in de bewolking zou kunnen herkennen. De wervels "ontspringen" namelijk pas op enige afstand van het eiland en hebben een omvang die te groot is om als waarnemer vanaf de grond te kunnen behappen. Om ze in beeld te krijgen zijn echt satellietbeelden nodig; vandaar dat die op de tentoonstelling zeker niet mochten ontbreken'.Saharazand
We verlaten nu het onderwerp noordoostpassaat met zijn zee van wolken, zijn wervelstraten en zijn zijdelings ter sprake gekomen boeggolfeffecten die het weer aan de loefzijde van het eiland zo zonnig maken, om over te stappen op luchtcirculaties met oostenwinden. 'Oostenwinden steken op als het Azorenhoog naar het oosten trekt en het hogedrukcentrum bijvoorbeeld boven moederland Spanje terecht komt. De oostenwind voert lucht aan rechtstreeks uit de Sahara. Daarmee komt een hoop stof en woestijnzand onze kant op en daar zijn we niet altijd blij mee' (zie figuur 2 bij het artikel 'Satellietbeelden tonen eilandeffecten dankzij bewolking en zand', elders in deze Zenit).. Moet het vliegverkeer worden stilgelegd als er te veel troep in de dampkring rondzweeft?, vraag ik gretig, met de problemen die het luchtverkeer ondervindt van het as bij vulkaanuitbarstingen in het achterhoofd. Dat blijkt niet het geval. 'Slechts een enkele maal moet het vliegveld dicht, maar dat komt dan doordat het zicht in de stofstorm te ver terugloopt om verantwoord te kunnen opstijgen of landen. Eenmaal heb ik meegemaakt dat het baanzicht wél goed was, maar dat de vliegtuigen toch in de holding moesten. Het saharazand kwam toen namelijk niet tot aan de grond, maar zat wel op enige hoogte boven het vliegveld. Piloten die kwamen aanvliegen, hadden de zon tegen en rapporteerden dat ze niets konden zien: stof en zand verstrooiden het zonlicht namelijk zo sterk dat het aardoppervlak eronder, dus ook de landingsbaan, onzichtbaar werd. Kisten met bestemming La Palma moesten uitwijken of wachten tot de zon achter de bergen was verdwenen en het probleem zich niet meer voordeed'.
|
|
|
 |
 |
Figuur 4: Voorbeelden van met gebergte samenhangende bewolking, zoals te zien op de tentoonstelling 'Wolken en weer van La Palma'. (foto's: Fernando Búllon Miró).
Lenswolken
Met de klok mee gaan we over op zuidenwinden. 'Zuiden- en zuidwestenwinden voeren soms tropische luchtmassa's aan met veel lage bewolking. De luchthaven krijgt dan soms te maken met regen en buien; aan de westkant van het eiland blijft het zonnig. Daarnaast treedt bij die windrichtingen soms het type bewolking op dat kenmerkend is voor berggebieden (zie de voorbeelden in figuur 4); de wind moet dan wel precies uit de goede hoek komen. Bekend is bijvoorbeeld de lensvormige bewolking, die wij weerwaarnemers altocumulus lenticularis noemen. Door de kleine schaal van La Palma gaat het vaak om slechts één zo'n wolk; in omvangrijker berggebieden, zoals de Alpen, zijn er vaak gelijktijdig verscheidene lenswolken zichtbaar'.
Als laatste komen de westenwinden aan de orde. In de landen rond de Noordzee, of meer algemeen gesproken op gematigde breedten, is dat de meest voorkomende windrichting; op La Palma blijken westenwinden veel zeldzamer. 'Bij westenwinden ligt de luchthaven in de luwte van de bergen. Vaak kunnen we genieten van prachtige, met de bergen op het eiland samenhangende wolken (figuur 4). In een enkel geval veroorzaken flink aantrekkende westenwinden overlast. Ter hoogte van het vliegveld is de bergketen namelijk lager dan meer naar het noorden en meer naar het zuiden. De wind kan in dat gat in de bergkam flink aantrekken en hinderlijke dwarswind en turbulentie opleveren voor de kisten die La Palma aandoen. Bovendien komen bij een westelijke luchtstroming soms buien die zich tegen de bergkam midden op het eiland vormen, aan de oostkant naar beneden afzakken om vervolgens ook het vliegveld te bereiken'.Kijk zelf
Samen maken we een rondgang door de tentoonstelling: stuk voor stuk prachtige wolkenfoto's, aangevuld met een paar satellietbeelden en een enkel verklarend diagram (figuur 5). Niet alle foto's zijn van hem zelf; ik zie ook Nederlands aandoende namen van fotografen. 'Dat zijn astronomen die op de sterrenwacht werken en afkomstig zijn uit Nederland en België', vertelt hij desgevraagd. 'Jammer dat mijn collega's en de Zenitlezers de tentoonstelling niet kunnen zien', zeg ik nog; 'Madrid ligt voor ons nogal uit de route'. 'Geen probleem', grijnst Fernando', de hele zaak staat op de website van ons instituut'. Ik noteer het internetadres en beloof hem het bij het interview te zullen afdrukken. Met een uitnodiging voor een bezoek aan La Palma op zak, gaan we uit elkaar.Internet: www.inm.es/web/sup/ciencia/divulga/nubes/resenaexpo.html
|
|
|
