Kees Floor, Zenit, januari 2010.
Kees Floor, Zenit, januari 2010.
Luchtreizigers zien onder zich geregeld gekleurde ringen op bewolking rond de schaduw van hun vliegtuig. Het verschijnsel heet de glorie en is sinds kort ook waarneembaar op satellietbeelden in natuurlijke kleuren.
 20 mei 2008. |  3 juni 2006. |
1. Satellietbeelden van de Grote Oceaan ten westen van het Mexicaanse schiereiland Baja California. Op de stratocumulusbewolking is de glorie zichtbaar, die in dit geval bestaat uit langgerekte, gekleurde banden. Middenboven ligt Isla Guadalupe. Het is er zonnig door het boeggolfeffect. Achter het eiland zijn lijwervels of wervels van Von Kármàn zichtbaar. Instrument: MODIS. Satelliet: Aqua. Bron: NASA/Earth Obsevatory/MODIS Rapid Response Team.
De
glorie is een van de optische verschijnselen die van tijd tot tijd in de atmosfeer
kunnen worden waargenomen. Ze hoort dus thuis in het rijtje regenboog, kring om
de zon, heiligenschijn, krans en dergelijke. De glorie bestaat uit een aantal
gekleurde ringen rond het tegenpunt van de zon of, met andere woorden, rond de
schaduw van de waarnemer. De grootte van de ringen hangt af van de druppelgrootte:
hoe kleiner de druppels, des te groter de glorie. In het midden direct rond de
schaduw is het helder. Daaromheen zijn gekleurde ringen met blauw binnen en rood
buiten. Bij goed ontwikkelde glories zijn daarbuiten dan nog een of meer blauwe,
groene en rode ringen te zien. De zon moet schijnen, anders is er geen schaduw
en ook geen glorie. De glorie beweegt met de waarnemer mee, op dezelfde manier
als ook de schaduw dat doet.
Tegelijk met de glorie is soms een mistboog zichtbaar.
Een mistboog is een kleurloze en iets kleinere variant van de regenboog die ontstaat
in mist- of wolkendruppeltjes die te klein zijn om een kleurrijke regenboog mogelijk
te maken. De glorie vormt zich eveneens in dergelijke kleine druppels. Bij de
verklaring van het verschijnsel spelen breking, terugkaatsing, buiging van licht
en oppervlaktegolven een rol.
Afnemende exclusiviteit
De ringen
van de glorie zijn zichtbaar in mist of bewolking die zich onder de waarnemer
bevindt. Zo'n situatie komt niet zo vaak voor. Vroeger was het verschijnsel dus
vooral voorbehouden aan herders en anderen die zich in de bergen ophielden, wat
destijds minder gebruikelijk was dan het nu is. In de tweede helft van de negentiende
eeuw kregen zij gezelschap van ballonvaarders; zij konden het kleurrijke verschijnsel
rond de schaduw van hun mandje op de bewolking waarnemen. Met de opkomst van de
luchtvaart nam de exclusiviteit van een gloriewaarneming verder af. Alerte luchtreizigers
met een raamplaats tegenover de plek waar de zon staat, krijgen het verschijnsel
geregeld te zien rond de schaduw van het vliegtuig op de wolken. De afstand tot
de bewolking speelt geen rol. Het vliegtuig kan zich dus vlak boven de bewolking
bevinden en een grote schaduw op de wolken werpen of op tien kilometer hoogte
vliegen met een niet of nauwelijks zichtbare schaduw. Alleen de druppelgrootte
bepaalt het aanzien van de glorie.
 |
 |
 |
|
2. De glorie in bergachtig
terrein. Het verschijnsel treedt op rond de schaduw van een waarnemer
op mist of bewolking; daardoor was het vroeger vooral te zien in berggebieden.
Bron: Meteorologische Dienst van Liaoning, China.
|
|
Satellietbeelden
Dat
de hoogt er niet toe doet, blijkt ook uit beelden van de Amerikaanse satellieten
Terra en Aqua. Hoewel deze de aarde en de bewolking daarboven tonen vanaf meer
dan 700 kilometer hoogte, is de glorie er soms toch op te zien; de schaduw van
de satelliet is op zo'n afstand niet zichtbaar. Vooral de omvangrijke wolkenvelden
boven de Grote Oceaan lenen zich goed voor de vorming van het lichteffect. Het
satellietbeeld van de oceaan ten westen van het Mexicaanse schiereiland Baja Californië
geeft een voorbeeld.
De vorm van de glorie op satellietbeelden wijkt af van
wat we zien op foto's genomen in de bergen, vanuit een heteluchtballon of uit
een vliegtuig. Een satellietbeeld is namelijk geen foto, maar een scan. De stralingsmeters
op de satelliet tasten de aarde af langs stroken loodrecht op de projectie van
de baan op het aardoppervlak. Daardoor zien we geen ringen, maar per strook alleen
het linker en rechter gedeelte van de glorie. Doordat de glorie mee beweegt met
de satelliet, zien we steeds hetzelfde stukje glorie links en rechts van de niet
zichtbare schaduw van de satelliet op de strook. Gezamenlijk leveren de gescande
stroken zo een langgerekt, bij constante druppelgrootte uit min of meer evenwijdige
banden bestaand beeld op van de glorie.
Op het beeld van 20 mei 2008, afkomstig
van de Aqua-satelliet, zijn de rode banden op de stratocumulusbewolking boven
de oceaan ten westen van Baja California het meest opvallend. De doorsnede van
de 'ring' bedraagt ongeveer 60 kilometer. Binnen de rode ring overheersen oranje
of gele tinten; daarbuiten is met wat goede wil groen, blauw en violet zichtbaar.
Wervels
Het
satellietbeeld toont nog een ander interessant verschijnsel. Ongeveer 240 kilometer
uit de kust van Baja California ligt het vulkanische Isla Guadalupe met onder
andere de bijna 1300 meter hoge vulkaan Augusta. Het eiland vormt een obstakel
in de gelijkmatige luchtstroming over het omliggende zeegebied en treedt daardoor
in wisselwerking met die stroming. Zo is er een boeggolf zichtbaar, vergelijkbaar
met de boeggolf van een schip. Door dit effect vormt het eiland een zonnige oase
in een 'woestijn' van stratocumulusbewolking. Achter Isla Guadalupe zijn lijwervels
zichtbaar; dit verschijnsel staat ook bekend onder de naam Von Kármàn
wervels. Théodore von Kármàn was een natuurkundige van Hongaarse
afkomst, die er in 1911 voor het eerst een wiskundige beschrijving van gaf.
Dergelijke
wervels zijn geregeld zichtbaar achter Isla Guadalupe. Andere plekken waar ze
optreden zijn onder andere achter de Canarische en Kaapverdische eilanden en achter
het Noorse Jan Mayen. (zie ook Zenit
februari 1983)