Kees Floor, Zenit januari 2011.

De Europabeelden van de neerslagradar op buienradar.nl of weer.nl geven vaak waardevolle informatie over waar het regent en of er regen onderweg is. Soms wordt optredende of aankomende regen echter gemist of later aangekondigd dan je zou verwachten. Dat komt doordat een afzonderlijk radarstation een beperkt bereik heeft, meestal ongeveer 250 kilometer. Daarnaast biedt het systeem van gekoppelde radars geen volledige dekking over het getoonde kaartgebied. Bovendien valt er soms een radarstation uit of ontbreken zelfs gegevens uit een heel land. Voorzichtigheid bij het gebruik van de informatie blijft dus geboden. Hieronder volgen enkele voorbeelden.

1. Radarbeeld van 13 november 2010 08.00 MET. Een regengebied dat een bijdrage leverde aan overstromingen in België strekt zich uit van Bretagne tot in Duitsland . Het einde van de regen lijkt in zicht. Vergelijking met eerdere en latere radarbeelden wees uit dat de radarinformatie van Duitsland niet volledig is. Bron: buienradar.nl.	2. Radaranimatie waarvan figuur 1 deel uitmaakt. Het regengebied van figuur 1 blijkt bij beschikbaarheid van alle Duitse data omvangrijker dan je op basis van de incomplete figuur 1 zou concluderen. Bron: buienradar.nl.	3a. METEOSAT-satellietbeeld van 13 november 2010 13.00 MET. Het front dat de regen in onder andere België veroorzaakt, zet zich nog ver boven de oceaan voort. In tegenstelling tot wat de radarbeelden suggereren, kan de regen nog geruime tijd aanhouden. Bron: fvalk.com/EUMETSAT.

Figuur 1 toont het radarbeeld van 13 november 2010 08.00 MET. Daarop zien we onder andere een langgerekte regenzone die zich uitstrekt van de Atlantische Oceaan ten westen van Bretagne over Noord-Frankrijk en België tot even in Duitsland. Onderin staan tussen haakjes in kleine lettertjes de instellingen vermeld die de informatie hebben aangeleverd waarop het radarbeeld is gebaseerd. Het zijn de weerdiensten van Duitsland (DWD), Nederland (KNMI), België (KMI), Ierland (MetEireann), Frankrijk (MeteoFrance) en het Verenigd Koninkrijk (MetOffice). De radarinformatie is ingetekend op een kaartje waarop onder andere de deelnemende landen zijn afgebeeld. Daarnaast zien we Denemarken, Zwitserland en delen van Noorwegen, Zweden, Polen, Tsjechië, Slovenië, Italië en Spanje.

Geen data
De vraag rijst natuurlijk waarom de regenzone boven Duitsland begint op de plek waar het radarbeeld dat aangeeft en weer eindigt op de getoonde positie ten westen van Bretagne. Voor wat het eerste probleem betreft, kunnen we kort zijn. Hoewel verscheidene opeenvolgende en individuele radarbeelden de regen boven Duitsland laten beginnen, zien we dat in de 3-uurs radaranimatie (figuur 2) de regen al boven Polen begint. De conclusie moet luiden dat radarinformatie vanuit Duitsland op beelden als figuur 1 ontbreekt, ook al vermeldt het onderliggende kaartje de DWD als een van de gebruikte bronnen! Gelukkig worden we er bij het raadplegen van een animatie van voldoende lengte op geattendeerd dat de Duitse waarnemingen kennelijk enige tijd ontbreken

3b. Weerkaart van 13 november 13.00 MET. Bron: KNMI.	4a. Weerkaart van 14 november 13.00 MET. Bron: MetOffice..	4b. METEOSAT-satellietbeeld van 14 november 2010 13.00 MET. Bron: fvalk.com/EUMETSAT.

Beperkt bereik
De vraag waarom de neerslag in figuur 1 begint boven Duitsland is hiermee beantwoord, maar in plaats daarvan dringt nu de vraag zich op waarom de regenzone begint in Polen. Over de positie van de achterste begrenzing van de regenzone zijn we nog niets wijzer geworden. Verder vragen we ons af waarom de begrenzingen van het regengebied volgens de radarloop van figuur 2 min of meer stil liggen in plaats van mee te bewegen met de heersende luchtstromingen.
Om hierover meer duidelijkheid te krijgen, zoeken we er aanvullende weerinformatie bij. Een blik op het satellietbeeld van 13.00 MET van 13 november (figuur 3a) laat zien dat de wolkenzone waaraan de neerslag is gekoppeld, zich naar het westen uitstrekt tot ver over de oceaan en naar het oosten tot over Wit-Rusland. De weerkaart voor dat tijdstip (figuur 3b bevestigt het verder doorlopen van de fronten die de regen- en bewolking veroorzaken. De conclusie moet in dit geval dan ook luiden dat het radarbeeld niet volledig is.
Dat de regen boven Polen alleen in beeld is gebracht in de buurt van de grens met Duitsland, hoeft achteraf niet te verbazen. We nemen de neerslag namelijk waar met in Duitsland opgestelde weerradars. Het Pools Meteorologisch Instituut komt op het eerder genoemde en onderin het radarbeeld weergegeven lijstje van deelnemende weerdiensten immers niet voor. Voor de achterste begrenzing van de regenzone boven de oceaan geldt iets vergelijkbaars: verder dan de weergegeven rand kan de op het Franse vasteland of in Zuidwest-Engeland opgestelde weerradar niet kijken. Een deel van de regen die naar onze omgeving onderweg is, is op het radarbeeld nog niet te zien.

4c. Radaranimatie van 14 november 2010. Alleen van de onderin het beeld genoemde bronnen is radarinformatie gebruikt (klik op het beeld voor een vergroting om deze bronnen beter te kunnen lezen). Het lijkt droog in Denemarken, maar definitieve conclusies zijn op basis van deze radarloop niet te trekken. Bron: weer.nl.	4d. Radarbeeld van 14 november 2010 12.15 MET. Uit de landen met een donkergroene tint is geen radarinformatie gebruikt. Het lijkt droog in Denemarken, maar definitieve conclusies zijn op basis van dit beeld niet te trekken. Bron: weer.nl.	4e. Radarbeeld van 14 november 2010 12.15 MET, dus hetzelfde tijdstip als figuur 4. In Denemarken blijkt het flink te regenen. Bron: buienradar.nl.

Water in Wallonië, Vlaanderen verdrinkt, maar Denemarken droog
De frontale bewolking van figuur 3 en de regen van de figuren 1 en 2 leverden een belangrijke bijdrage aan de ergste overstromingen in België in 50 jaar. Rivieren traden buiten hun oevers, straten stonden blank, kelders liepen onder water en ten minste vier mensen kwamen om. Veel bewoners van de regio zullen de radarbeelden bekeken hebben om te zien wanneer de regen eindelijk eens zou ophouden, maar, voor zo ver ze niet op de hoogte waren van het beperkte bereik van de radar richting de Atlantische Oceaan, kwamen ze bedrogen uit. Ook de dag erna bleef het onafgebroken regenen. Volgens weerkaarten (figuur 4a) en satellietbeelden (figuur 4b) van 14 november liep het front toen van Zuid-Portugal over Spanje, Frankrijk, België, Zuid-Nederland, Noord-Duitsland en Denemarken naar Zuid-Zweden. Bij België lag een golfvormige storing waarvan de bewolking en neerslag boven Het Kanaal en Zuid-Engeland zat. Een Europees buienradarbeeld van rond het middaguur is afgebeeld als figuur 4d. In plaats van de presentatie van buienradar.nl is hier de op identieke informatie gebaseerde presentatie van weer.nl weergegeven. Het kleurenpalet is anders en de bronvermelding ontbreekt, maar wel zijn landen van waaruit geen informatie afkomstig is, weergegeven in een afwijkende tint, namelijk donkerder groen. We zien dat de voorste begrenzing van de regenzone zich iets voorbij de Duits-Deense grens bevindt. Inmiddels zijn we echter gewaarschuwd: Denemarken heeft een afwijkende kleur en de initialen van de Deense weerdienst zijn onderin het vergelijkbare radarbeeld van buienradar.nl (figuur 4c) niet opgenomen. Ons wantrouwen blijkt gerechtvaardigd, zoals figuur 4e laat zien. Dit radarbeeld is van hetzelfde tijdstip als figuur 4d en is gebaseerd op radarwaarnemingen van de Zweedse weerdienst SMHI. Overduidelijk is dat het in Denemarken flink regent en dat het Europese radarbeeld van figuur 4 op z'n minst misleidend is. Denemarken staat wel op de kaart, maar radargegevens worden er niet gepresenteerd.

Cirkelvormige randen van neerslaggebieden op dit Duitslandkaartje (rechtsboven) tonen het beperkte bereik van een radar. 17 november 2010. Bron: buienradar. (groter)	Cirkelvormige randen van neerslaggebieden op dit Nederlandkaartje (linksonder) tonen het beperkte bereik van een radar. 5 juni 2006. Bron: KNMI. (artikel).	Bereik radars Verenigd Koninkrijk (groter).

Het begrensde bereik van de radar is niet de enige reden dat de radarbeelden misleidend kunnen zijn. Van belang is ook dat we geneigd zijn bij het zien van het achtergrondkaartje te denken dat van alle afgebeelde locaties informatie beschikbaar is. We zagen al eerder dat dit niet het geval is; alleen de onderin de beelden van de figuren 1, 2 en 4c genoemde weerdiensten uit de in figuur 4d lichtgroen gekleurde landen dragen bij aan de totstandkoming van het product. Vooral bij Europakaarten, zoals alle bij dit artikel geplaatste radarbeelden, is het verschil tussen het bruikbare deel en het deel zonder weerinformatie relatief groot. Bij de Beneluxkaartjes van knmi.nl of buienradar.nl valt de schade meestal nog mee, al is het ook daar raadzaam om aan de hand van een radarloop te bepalen of het begrensdbereikeffect optreedt (zie voorbeeld hierboven).

5a. Europabeeld met radargegevens van 15 november 2010, 18.00 MET. Bron: weer.nl	5a. Radarbeeld van Zwitserland van 15 november 2010, 18.00 MET, dus dezelfde tijdstip als figuur 5a. Er zit veel meer neerslag dan je op grond van het Europakaartje zou denken. Bron: weer.nl	5a. Radarbeelden van Zwitserland van 15 november 2010, rond 18.00 MET. Er zit veel meer neerslag dan je op grond van het Europakaartje zou denken. Bron: weer.nl

Wadden weest gewaarschuwd!
Misschien vindt niet iedereen het van belang om te weten waar de regen voor de Bretonse kust precies begint of waar het in Polen droog is, al zullen veel mensen op 13 november in België uitgekeken hebben naar het einde van de regen. Liefhebbers van Scandinavië zijn er echter genoeg en voor de Alpenlanden is de belangstelling mogelijk nog groter. Veel wintersporters en bergsporters willen soms weten of er neerslag valt in Zwitserland, Oostenrijk of Noord-Italië. Hoewel Zwitserland volledig in beeld is op de Europakaartjes, bijvoorbeeld figuur 5a, levert het land voor dat product geen radardata. Eventuele neerslag boven is op de Europakaartjes gedetecteerd vanuit Frankrijk of Duistland. Voor volledige neerslaginformatie uit die landen moeten we naar weer.nl (figuur 5b) of naar lokale sites (figuur 5c).

6b. Weerkaart van 21 november 2008, 19.00 MET. Bron: KNMI.	7b. Satellietbeeld van 10 november 2008, 19.00 MET. Bron: EUMETSAT/University of Dundee.

Veel dichterbij komt de 'overlast' van ontbrekende radardata bij een luchtstroming uit het noorden of het noordwesten. Dan bestaat het gevaar dat Nederlandse gebruikers van de buienradar denken dat de buien na verloop van tijd zullen verdwijnen, terwijl satellietbeelden tegelijkertijd laten zien dat het einde nog lang niet in zicht is. Zo zit in het najaar de Noordzee bij noordwestenwind vaak vol met buien, die zich rangschikken volgens een zeshoekig patroon. Een voorbeeld van een dergelijke weersituatie is weergegeven op het satellietbeeld van figuur 6a. De weerkaart van dat moment (figuur 6b) bevestigt de aanwezigheid van een noordwestelijke stroming. Op het Europese buienradarbeeld van ongeveer hetzelfde tijdstip (figuur 6c) toont de Noordzee veel 'schoner' en lijkt de buiigheid vooral voor het Waddengebied en de noordelijke provincies snel ten einde. Radarloops suggereren in dit soort situaties het zich steeds opnieuw ontwikkelen van buien boven de Noordzee ongeveer op de breedte waarop ook de Duits-Deense grens loopt. In werkelijkheid toont de loop echter dat er steeds weer nieuwe buien binnen het bereik van de buienradar komen. Het omgekeerde effect zien we op de radaranimatie van figuur 7b. Nu verwijnt de neerslag in het 'zwarte gat' ten westen van Denemarken.

6a. Buien boven de Noordzee, gerangschikt in een zeshoekig patroon. Texel ligt onder de rode ster. Datum: 21 november 2008. Instrument: NOAA. Satelliet: Terra. Bron: NASA/University of Dundee.		6c. Radaranimatie van 21 november 2008. De Noordzee lijkt grotendeels 'schoon', maar het bijbehorende satellietbeeld (figuur 6a) laat zien dat dit bepaald niet het geval is. Bron: buienradar.nl.		7a. Radaranimatie van 10 november 2008. Neerslag boven het gedeelte van de Noordzee ter hoogte van Denemarken, wordt niet in beeld gebracht. Bron: buienradar.nl.

Conclusies
De radarbeelden van Europa, zoals gepresenteerd op websites van buienradar.nl en weer.nl bieden waardevolle informatie. Gebruikers moeten zich echter wel realiseren dat het bereik van het radarsysteem beperkt is en in ieder geval kleiner dan het getoonde kaartgebied. Als de voorste of de achterste begrenzing van een neerslaggebied niet mee beweegt met de heersende luchtstroming, moeten er al wat belletjes gaan rinkelen. Verder staan Denemarken en Zwitserland wel op de Europakaarten, maar leveren ze daarvoor geen radardata.

Literatuur:
Floor, K., Rare radarbeelden, Zenit februari 2005.