Kees Floor, Het Weer Magazine februari 2012.

Weerkaarten en satellietbeelden geven snel een overzicht van een weersituatie. De lagedrukgebieden van de weerkaart zijn op satellietbeelden vaak gemakkelijk te herkennen aan de karakteristieke depressiekrul. Rond hogedrukgebieden ontbreekt meestal bewolking, al wordt in een enkel geval toch de draaiende beweging rond een hogedrukkern zichtbaar. Het hogedrukgebied lijkt dan op een ouderwetse 78-toerenplaat van vinyl.

Al meer dan 130 jaar publiceert het KNMI dagelijkse weerkaartjes. Daarop zijn onder andere hoge- en lagedrukgebieden te zien, omsloten door vaak grillig verlopende, dunne lijnen: de isobaren. Deze lijnen verbinden de plaatsen met eenzelfde luchtdruk. Gezamenlijk vormen ze een patroon met hoge- en lagedrukgebieden dat 'gelezen' of geïnterpreteerd kan worden door meteorologen en ervaren gebruikers van weerinformatie. Zo is bijvoorbeeld het weer bij lagedrukgebieden doorgaans slechter dan bij hogedrukgebieden en staat er als de isobaren dicht bij elkaar liggen meer wind dan bij een grotere onderlinge afstand.
Sinds eind jaren veertig van de vorige eeuw staan in de weerkaartjes ook dikkere lijnen ingetekend: de fronten. Het zijn de overgangsgebieden tussen warme en koude lucht, waar vrijwel altijd veel bewolking zit. Het weerbeeld aan de ene kant van zo'n front verschilt van het weer aan de andere kant.
Een weerkaartje geeft de weersituatie op een bepaald moment weer. Opeenvolgende weerkaarten geven een beeld van de weersontwikkelingen die zich voordoen in de periode waarop de weerkaartjes betrekking hebben. Doordat een geografische kaart de ondergrond vormt, kunnen we ook nagaan waar die ontwikkelingen optreden. We zien meestal dat de hoge- en lagedrukgebieden en de fronten zich, nu eens activerend, dan weer in betekenis afnemend, gelijkmatig over het kaartgebied verplaatsen. Zo kunnen we ook een inschatting maken wanneer een lagedrukgebied over zal trekken of een front passeert. In beide gevallen moeten we rekening houden met regen of sneeuw en met veranderingen in de wind.

Weerkaartjes uit de krant, van tv (wisselbeeld) en van internet.

Satellietbeelden
De weerkaartjes bezaten geruime tijd het monopolie van een overzichtelijke grafische presentatie van het actuele of zeer recente weer. Ze wisten zich zelfs een positie te verwerven in publieksmedia, eerst in de kranten, later ook in de tv-journaals en nu zelf op internet. Dat laatste is overigens enigszins verbazingwekkend. Sinds de jaren zestig heeft de weerkaart er als 'infographic' van het algemene weer namelijk een geduchte concurrent bij gekregen: het satellietbeeld. Vooral de bewolkings- en regenzones die gekoppeld zijn aan de fronten, zijn over het algemeen makkelijk terug te vinden, maar ook de gebieden met mooi weer.
Losse isobaren zijn er op zo'n satellietbeeld niet te zien, maar daar zal bijna niemand wakker van liggen. De beelden geven wel een indicatie van het isobarenpatroon en voor een inzicht in het weer is het patroon belangrijker dan de afzonderlijke lijnen. Dat komt doordat de wolkenpatronen die we op het satellietbeeld zien, vaak een gevolg zijn van de aanwezige luchtdruk- en stromingspatronen. Zo voert de rond de kern van een lagedrukgebied tegen de wijzers van de klok in bewegende lucht vaak bewolking met zich mee, die naar het centrum lijkt te spiraliseren. Daardoor is een lagedrukgebied vaak gemakkelijk te lokaliseren.
De depressiekrullen die zo ontstaan, worden geregeld op satellietbeelden teruggevonden. Figuur 1 geeft een voorbeeld van een lagedrukgebied met depressiekrul tussen Ierland en IJsland. Een bij de depressie behorende front is markant aanwezig; de bewolking van het front strekt zich uit over Engeland en de Atlantische Oceaan voor de Bretonse kust.
Hogedrukgebieden zijn op satellietbeelden meestal veel moeilijker terug te vinden. Dat komt doordat ze niet vergezeld gaan van bewolking en die bewolking juist nodig is om stromingspatronen of luchtdrukpatronen herkenbaar te maken. Toch is het luchtdrukpatroon rond een hogedrukkern in incidentele gevallen zichtbaar bij aanwezigheid van kleine stapelwolken. De stapelwolken volgen de met de wijzers van de klok mee evenwijdig aan de isobaren verlopende luchtstroming en doen gezamenlijk dan denken aan een grote pannenkoek of een ouderwetse 78-toerenplaat. Zo'n pannenkoek is bijvoorbeeld te zien boven Engeland en Wales op het satellietbeeld van figuur 2; de gelijkenis met ouderwets vinyl is frappant.

Prognoses
Satellietbeelden lijken de werkelijkheid beter en indringender weer te geven dan de ouderwetse weerkaart. Toch hebben de traditionele schematische weergaven nog een belangrijke troef in handen die voorkomt dat ze het op korte termijn moeten afleggen tegen de concurrent. Je kunt ze namelijk ook gebruiken voor de beeldvorming en communicatie over het toekomstige weer. Af en toe worden er wel voorspelde wolkenbeelden verspreid, maar die missen de zeggingskracht van het echte satellietbeeld of de verwachteweerkaart. Krant, tv en internet zullen vooralsnog de weerkaartjes met prognoses niet de deur uit doen.

1. Satellietbeeld in natuurlijke kleuren van een lagedrukgebied ten noordwesten van Ierland. Rond de depressiekern stroomt de lucht tegen de wijzers van de klok in. De stroming voert bewolking mee die naar het centrum lijkt te spiraliseren. De bewolking die het koufront van de depressie markeert, ligt onder andere boven Engeland en boven de Atlantische Oceaan voor de kust van Bretagne. Voor het front uit zit boven Frankrijk vrijwel geen bewolking; erachter zien we boven de oceaan de witte vlekjes van stapelwolken en buien. Het satellietbeeld is van 23 mei 2011. Op dat moment was er een uitbarsting gaande van de IJslandse vulkaan Grimsvotn. Een bruine aswolk drijft over de Atlantische Oceaan naar het zuiden. Instrument: MODIS. Satelliet: Aqua. (Bron: NASA/University of Dundee).

2. Satellietbeeld in natuurlijke kleuren van een hogedrukgebied boven Engeland en Wales. De rond het hogedrukcentrum aanwezige kleine stapelwolken zijn gerangschikt volgens een patroon dat doet denken aan een ouderwetse 78-toerenplaat. Het patroon zet zich voort boven Frankrijk. Boven East Anglia en het aansluitend deel van de Noordzee bevinden zich vliegtuigstrepen. Datum: 31 augustus 2010. Instrument: MODIS. Satelliet: Terra. (Bron: NASA/University of Dundee).