Ander klimaat, andere vakanties

Weer en klimaat bepalen voor een belangrijk deel waar we op vakantie gaan. Veranderingen in het klimaat kunnen daardoor ook voor de vakantieganger en de toeristische sector grote gevolgen hebben. De aanwijzingen dat het klimaat op aarde warmer wordt stapelen zich op. Krijgen de touroperators het al benauwd?

Als we op vakantie gaan, zitten we niet op slecht weer te wachten. 'Naast wat we er kunnen doen en de prijs van de reis, vinden we een grote kans op goed weer belangrijk bij het plannen van onze vakantiebestemming', zegt Voline van Teeseling. Ze verwijst naar een enquête die Milieu Centraal, waar ze hoofd kennisontwikkeling is, voor de vakantie onder deelnemers van het eigen consumentenpanel afnam. 'Weer en klimaat beïnvloeden ook de tevredenheid over de vakantie', voegt Bas Amelung toe. 'Rond 2000 was het gebied rond de Middellandse Zee door zijn klimatologische aantrekkelijkheid ideaal voor zomertoerisme', weet de onderzoeker aan de Universiteit van Maastricht, 'maar door de klimaatverandering schuiven de goede omstandigheden in onze richting op. Hoe snel dat gaat, hangt af van de snelheid waarmee de klimaatverandering doorzet.'
Hij laat kaartjes zien waarop de mate van geschiktheid voor zomertoerisme is ingekleurd. Bij snelle klimaatverandering hebben de stranden rond de Noordzee, de Oostzee en Het Kanaal tegen het einde van deze eeuw de mediterrane kusten als toeristische trekpleister volledig van de kaart geveegd.
Toch betekent dit niet dat de hotels en pensions in Zuid-Europa het hele jaar door leeg zullen staan. Als voorbeeld neemt Amelung Palma de Mallorca op de Balearen. 'Nu is het een ideale vakantiebestemming van mei tot september; straks kun je beter in de lente gaan of in de herfst.' Voor Nederland geldt zo'n terugval in het zomerseizoen niet. 'Hier wordt het vakantieseizoen alleen maar langer; mei, september en oktober komen erbij'.

Geschiktheid voor zomertoerisme van verschillende locaties in Europa aan het eind van de 20e eeuw (links) en aan het eind van de 21e eeuw bij langzame klimaatverandering (midden) en bij snelle klimaatverandering. Bron: Bas Amelung, International Centre for Integrated assessment and Sustainabledevelopment (ICIS), Universiteit Maastricht.

Geschiktheid voor toerisme in de lente van verschillende locaties in Europa aan het eind van de 20e eeuw (links) en aan het eind van de 21e eeuw bij langzame klimaatverandering (midden) en bij snelle klimaatverandering. Bron: Bas Amelung, International Centre for Integrated assessment and Sustainable development (ICIS), Universiteit Maastricht.

Méér dan weer
Weer en klimaat zijn ook bepalend voor de aanwezigheid van diverse toeristische 'hulpbronnen'. Zo begin je zonder sneeuw als wintersportoord weinig. Maar de opwarming slaat in het Alpengebied juist harder toe dan gemiddeld op het noordelijk halfrond. Daardoor wordt het wintersportseizoen korter. 'Vooral in de lager gelegen Alpen neemt het aantal sneeuwzekere bestemmingen sterk af', voorziet Amelung. 'De Zwitsers komen er nog goed af; vooral in de omringende landen vallen de klappen'.
Wat sneeuw is voor de wintersport, is het strand voor de zonvakanties. 'Zeespiegelstijging en intensere orkanen verergeren de strandafslag en bedreigen de toeristische infrastructuur. Tegelijkertijd zullen de verzekeringspremies oplopen; mogelijk worden toeristische objecten zelfs onverzekerbaar', waarschuwt Amelung.
Klimaatverandering drukt ook haar stempel op landschap en natuurlijke systemen. Planten- en dierensoorten verplaatsen zich; de diversiteit ervan neemt af. Karakteristieke landschappen verdwijnen of veranderen. 'Dat geldt ook voor onderzeese landschappen, de koraalriffen, die nu nog een grote aantrekkingskracht op toeristen uitoefenen', aldus Amelung.

Ook de koraalriffen, die een grote aantrekkingskracht uitoefenen op toeristen, worden bedreigd door klimaatverandering.

Douche werkt niet
Door droogteperiodes en afnemende waterafvoer van rivieren ontstaat of verergert op veel plaatsen de waterschaarste; het water wordt bovendien van slechtere kwaliteit. Verder komen door de optredende droogte bosbranden vaker voor en zijn ze omvangrijker dan vroeger. De schaarste aan water houdt ook een tekort in aan koelwater, wat kan leiden tot problemen met de stroomvoorziening. We herinneren ons die koppeling nog uit de droge zomer van 2003. Kortom, meer vakantiebestemmingen waar je het water uit de kraan niet kunt vertrouwen, de stroom op ongelegen momenten uitvalt en waar je je door de watertekorten ondanks de verzengende hitte maar eens in de drie dagen mag douchen.
Klimaatveranderingen hebben ook gevolgen voor de gezondheid. Amelung denkt daarbij aan hittestress, allergieën, tekenbeten, salmonellavergiftigingen en aan blauwalg in warm, zuurstofarm water. Verder houdt het hooikoortsseizoen langer aan.
'Door klimaatverandering kunnen drastische verschuivingen in het toerisme optreden', concludeert hij alles overziend. Het lijkt of de vakantieganger, en met hem of haar de toeristische sector, de dupe wordt van de veranderingen die zich nu in de atmosfeer voltrekken.

Toerist gaat te ver
Die slachtofferrol is tegen het zere been van Paul Peeters. 'Toerisme draagt op allerlei manieren bij aan de klimaatveranderingen', geeft de lector duurzaam vervoer voor toerisme aan de internationale hogeschool NHTV in Breda tegengas. Hij komt met wat getallen. Het aandeel van het internationale toerisme in de uitstoot van broeikasgassen bedroeg in 2000 4 tot 10%. Voor ontwikkelde landen gaat het om 10-20%; 'het grootste deel van de bevolking in niet-ontwikkelde landen gaat namelijk niet op vakantie', merkt Peeters fijntjes op. 'Als er niets verandert gaan we naar 10-15% wereldwijd in 2050', voorspelt hij.
'Waar die emissies vandaan komen? Slechts 10% hangt samen met de accommodaties en de activiteiten op de plaats van bestemming. Maar liefst 90% is een gevolg van verplaatsingen. Vooral vliegreizen zijn de boosdoeners', zegt Peeters, van huis uit vliegtuigbouwkundige. 'Ook al kiest slechts een op de vijf Europese vakantiegangers voor een vliegvakantie, gezamenlijk veroorzaken ze 80% van de uitstoot van vakantiereizen.' Door te werken met emissies van koolstofdioxide worden de schadelijke effecten nog geflatteerd. 'Emissies op de hoogte waar de straalvliegtuigen zitten, zijn veel schadelijker dan aan de grond', aldus Peeters.

Hoewel hij deze getallen op zich al verontrustend vindt, baart de groei in het vakantieverkeer hem veel meer zorgen. De komende twintig jaar neemt het aantal reisdagen van Europeanen toe met 20%, het aantal vakantiereizen met 57% en het aantal afgelegde vakantiekilometers met 120%! De uitstoot van koolstofdioxide door de luchtvaart blijft groeien met 4 à 5% per jaar. 'Deze ontwikkelingen staan haaks op de doelstellingen die de Europese Unie heeft geformuleerd voor de uitstoot van broeikasgassen. Rond 2040 is de luchtvaartsector alleen al goed voor het totaal aan emissies dat voor alle sectoren samen als maximum wordt nagestreefd.' En dan hebben we het nog niet eens gehad over al die Chinezen, die zich de komende decennia door de toenemende welvaart een reis naar voor hen verre oorden kunnen veroorloven.

'Hypermobiliteit bedreigt klimaat'
Peeters ziet maar één mogelijkheid om het tij te keren: indammen van de groei van verre reizen en van wat hij noemt de hypermobiliteit. In andere oplossingen die wel worden gesuggereerd, gelooft hij niet. In de techniek zit vrijwel geen rek meer. En compenseren blijkt onbegonnen werk. 'Stel dat alle Nederlandse toeristen schuldbewust bomen gaan planten', rekent hij voor. Dan hebben we in 2040 een bos nodig dat 1,8 maal de oppervlakte van Nederland beslaat. De ruimte die nodig is moet concurreren met ruimte voor productie van voedsel en van biobrandstoffen en met de nu nog resterende natuur.' Investeren in huidige energiebesparing vindt hij geen compensatie: 'dat is nu al economisch lonend en moet je dus sowieso doen'.
Dat lange vluchten milieuvriendelijker zouden zijn dan korte, noemt Peeters een fabeltje. 'Op korte vluchten is de uitstoot per kilometer misschien ietsje meer, maar denk na! Op een verre reis maak je toch veel en veel meer kilometers?' Met de tegenwerping dat mensen nu eenmaal ver weg willen en dus gaan vliegen, veegt hij de vloer aan: 'Waarom is dan 90% van de reizen van Europeanen binnen Europa? En waarom gaat 60% met de auto? En waarom groeide het internationale spoorvervoer de afgelopen twee jaar sneller dan de luchtvaart?'

Duurzaam Uitgaand Toerisme
Sluit de toeristische sector zijn ogen voor de klimaatproblemen die het toerisme bedreigen en voor de vakantiegangers die op hun beurt met hun lange vliegreizen het klimaat bedreigen? Dat blijkt niet het geval. Het onderwerp staat hoog op de agenda bij het Platform Initiatiefgroep Duurzaam Uitgaand Toerisme (IDUT), dat er in juni een conferentie aan wijdde. Toerisme vervulde er niet alleen de rol van slachtoffer van klimaatverandering, maar ook van dader. Men is zich bewust van de dubieuze rol van het toerisme: 'TUI verzorgt 7% van de mobiliteit in Nederland en is daarmee een van de grootste vervuilers', geeft Steven van der Heijden, voorzitter van de Raad van Bestuur van die reisorganisatie, toe. 'Ik zie steeds meer mensen het vliegtuig pakken.' Betekent dat ook dat de touroperators het voortouw nemen in een oplossing? Nou, eh ….., nee. 'Het is bizar te veronderstellen dat reisorganisaties het gebruik van hun eigen product gaan ontmoedigen', ontneemt Van der Heijden alle hoop. 'Reizen is een verworven recht, geen zonde', valt Paul Eldering, hoofdredacteur van Reisrevue, hem bij. 'De vrijheid om te reizen wil ik niet inperken'. Van der Heijden retorisch: 'We kunnen onze kinderen toch niet het recht ontnemen de wereld te verkennen?'

Twee generaties doormodderen
Van de leden van het consumentenpanel van Van Teeseling vindt overigens bijna 60% dat de reisbranche aandacht moet hebben voor duurzaam reizen. De helft van de ondervraagden legt de verantwoordelijkheid (mede) bij de vakantieganger zelf, terwijl 40% een taak ziet weggelegd voor de overheid. Zelf willen ze wel duurzaam op reis als het niet duurder is, ze geen andere bestemming hoeven te kiezen en de reistijd niet te lang wordt.
'De oplossing voor de gevolgen van hypermobiliteit mogen we niet uit de hoek van de reisorganisaties verwachten', stelt Jan Rotmans, hoogleraar transitie en transitiemanagement aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. 'De breinen die de problemen veroorzaken, kunnen niet de oplossing bedenken', citeert hij Albert Einstein. Aan beweringen dat de mensen nu eenmaal toch willen vliegen en hun gedrag niet zullen veranderen, heeft Rotmans geen boodschap. 'Je kunt het gedrag van mensen wel degelijk veranderen. Als het maar betaalbaar is, er een beloning is en je ze niet gaat betuttelen', is het goede nieuws. Het slechte nieuws: 'er gaan wel twee generaties overheen.'

IPCC-rapport
Het geval van de vakantieganger is maar een van de voorbeelden van hoe klimaatverandering kan doorwerken in het dagelijks leven. Op 6 april van dit jaar verscheen het rapport van Wergroep II van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), het klimaatpanel van de Verenigde Naties. Daarin komen de mondiale en regionale gevolgen van klimaatverandering aan bod, alsmede de kwetsbaarheid van verschillende sectoren en de mogelijkheden om ons aan de veranderende omstandigheden aan te passen.
De grootste schokken krijgen ecosystemen als toendra's, bossen op hoge breedtes, bergketens, landen rond de Middellandse Zee, kustzones, mangrovebossen, zoute kweldergebieden, oceanen, koraalriffen en gebieden met zee-ijs, zo blijkt uit het rapport. Laagliggende delta's lopen gevaar door zeespiegelstijging. De droogte vormt een bedreiging voor de watervoorraden in mediterrane landen en landen rond de evenaar en daardoor voor de landbouw in die gebieden. Als voor klimaatverandering meest gevoelige regio's worden in het rapport de Noordpool, Afrika ten zuiden van de Sahara, de Aziatische megadelta's en de kleine eilanden in de oceaan aangewezen.
Toeristen en wereldreizigers komen overal en zullen zeker tegen de gevolgen van klimaatverandering aanlopen. Maar voor hen is het een luxeprobleem, geen zaak van overleven, zoals voor de plaatselijke bevolking in sommige van de door hen bezochte gebieden. En misschien hebben ze, ondanks de warmte, toch nog boter op hun hoofd.


Vliegtuigen laten wolkensporen achter boven het KNMI in De Bilt. Niet zichtbaar is het spoor van het broeikasgas koolstofdioxide (CO2), dat eveneens door de vliegtuigen wordt achtergelaten.	Het strand van Egmond aan Zee. Nu vliegt een Duitse toerist nog goedkoper naar Turkije. Later deze eeuw zijn de Nederlandse stranden voor vakantiegangers mogelijk aantrekkelijker dan de Turkse door een aangenamer klimaat en veel duurdere vliegtickets.	Na een bosbrand heeft het landschap jaren nodig om te herstellen, zoals hier in het Mesa Verde National Park in Colorado, Verenigde Staten. Boven het landschap bevindt zich het uitgestrekte aambeeld van een actieve onweersbui.


Verdeling van het aantal vakantiereizen en het aandeel in emissies van het broeikasgas CO2 in 2000.	Uitstoot van het broeikasgas C02 van verschillende vakanties, vergeleken met de gemiddelde uitstoot per jaar van een wereldburger, een Europeaan en een Amerikaan. Bron: Paul Peeters, Centre for Sustainable Tourism and Transport NHTV, Breda.	Uitstoot van het broeikasgas C02 van verschillende vakanties per vakantiedag, vergeleken met de gemiddelde uitstoot per 'gewone' dag van een wereldburger, een Europeaan en een Amerikaan. Bron: Paul Peeters, Centre for Sustainable Tourism and Transport NHTV, Breda.


Vergelijking van verschillende manieren van vakntievervoer. Bron: de Volkskrant.	Toeristen in de woestijn in Algerije. Nu moesten ze de Middellandse Zee nog over. Aan het eind van deze eeuw volstaat een retourtje Madrid misschien al om de woestijn te zien. Foto: René van der Weerden.	Sneeuw in de tropen is fascinerend. Maar zullen onze kleinkinderen dat nog meemaken? De sneeuwbedekking van de Kilimanjaro in Tanzania is aan het wegsmelten en in 2020 mogelijk verdwenen. De beelden tonen de situatie op 17 februari 1993 (muis naast beeld) en op 20 februari 2000, dus in dezelfde tijd van het jaar. De teruggang van sneeuw en ijs is duidelijk zichtbaar. Bron: NASA/GSFC Scientific Visualization Studio en het Landsat 7 Science Team.