Kees Floor, Het Weer Magazine december 2013

Tot de mooiste momenten van de winter behoren naast de schaatsperiodes en de uren met sneeuwpret ook de zonnige winterdagen met die schitterende witte bomen. Soms gaat het om sneeuw, maar veelal tonen de talrijke foto's die onder dergelijke winterse omstandigheden gemaakt worden, zogeheten berijpte bomen. Rijp is een afzetsel van ijs op takken van bomen en op andere voorwerpen waarvan de temperatuur onder nul is. Het ontstaat door een rechtstreekse overgang van waterdamp in de vrieslucht naar ijs op de voorwerpen.

1. Berijpte of berijmde bomen op landgoed Sandwijck in De Bilt.	2. Rijp.	3. Ruige rijp.

Aanvriezende mist
De afgelopen jaren traden er enkele malen dagen op met berijpte bomen die in het zonlicht stonden te stralen met hun witte winterpracht. Daarbij rees de vraag op of het hierbij uitsluitend om rijp ging, of dat er meer aan de hand was. Rijp is namelijk nogal iel en zet vermoedelijk te weinig zoden aan de dijk om alle eer voor de schitterende winterfoto's op te kunnen eisen. Een belangrijker rol is weggelegd voor ruige rijp, eventueel aangevuld met wat verdwaalde sneeuwvlokken van uitvriezende mist. Ruige rijp is net als rijp een afzetsel van ijs op voorwerpen en vegetatie bij temperaturen onder nul. Het ontstaat tijdens weersituaties met aanvriezende mist als de mistdruppeltjes in aanraking komen met het object waarop de ijsafzetting plaatsvindt. Het gaat bij ruige rijp dus om een overgang van vloeibaar water naar ijs. Het ijs groeit aan in de richting van de wind, die steeds nieuwe mistdruppeltjes aanvoert. Eerst ziet de natuur er in de aanvriezende mist nog somber uit. Als de mist is verdwenen en de zon erbij komt, resteert een vrolijk winterlandschap.

Rijm
De naam berijpte bomen lijkt dus niet erg gelukkig gekozen; beter zou het zijn te spreken van beruigerijpte bomen, al klinkt dat van geen meter en is ook de spellingcontrole het er niet mee eens. Gelukkig is er in het Nederlands taalgebied een goed alternatief voorhanden. In Vlaanderen spreekt men namelijk niet van ruige rijp, maar van rijm. Daar is bijvoorbeeld de weg niet glad door aanvriezende mist, maar de baan is er glad door rijmplekken. Ook het begrip berijmde bomen komen we op Belgische internetssites veelvuldig tegen. Deze vlag dekt de lading dus eigenlijk veel beter! Het onderscheid tussen rijp enerzijds en ruige rijp of rijm anderzijds, zoals dat in de Wolkenatlas van het KNMI en op de website van het KMI wordt gemaakt, is overigens nog niet tot de woordenboeken doorgedrongen. De dikke van Dale en het Vlaams woordenboek op internet beschouwen rijp en rijm als synoniemen, dus als woorden met dezelfde betekenis.

Neerslagvorming
Berijmde bomen speelden in de jaren twintig van de vorige eeuw onder andere een rol bij de ontwikkeling van de theorie over de vorming van neerslag in wolken. Dat blijkt uit notities van de Zweedse natuurkundige Tor Bergeron (1891-1977), die onder meteorologen ook grote bekendheid geniet door zijn bijdragen aan de theorieën over depressies en fronten van de Noorse School in Bergen. Hij merkte tijdens boswandelingen in de veelal in laaghangende bewolking gehulde heuvels rond Oslo op dat het pad waarop hij liep en het omringende dennebos bij temperaturen van zo'n 5 tot 10 graden onder nul vrij was van mist; de mist hing boven het bos en boven het pad. Bij temperaturen boven nul zat de mist overal, dus ook op het pad en in het bos. Het invangen van mistdruppeltjes door boomtakken en dennenaalden speelt uiteraard een rol, maar het is niet aannemelijk dat dit proces bij matige vorst efficiënter zou zijn dan bij temperaturen boven nul. Als verklaring voor het verschil in het optreden van mist voerde Bergeron aan dat er een transport van waterdamp optrad van de mistdruppeltjes naar de berijpte bomen, dus van vloeibaar water naar ijs. Vervolgens maakte hij de sprong naar het ontstaan van neerslag in gemengde wolken, dat zijn wolken waarin zowel waterdruppeltjes voorkomen als ijskristallen. Hij veronderstelde dat ditzelfde mechanisme daar een rol moest spelen. Door het damptransport van water naar ijs kunnen ijskristallen in gemengde wolken groot genoeg groeien om niet langer te blijven zweven, maar door het eigen gewicht als neerslag naar beneden te gaan vallen. De theorie is inmiddels algemeen aanvaard. Zo stimuleren de berijmde bomen dus niet alleen de winter- en natuurliefhebbers, maar ook wetenschappers als Tor Bergeron