Herfst op satellietbeelden
Kees Floor, Het Weer Magazine oktober 2014

Ieder jaar neemt het blad van bomen en struiken in de herfst weer prachtige tinten aan. De rol van het chlorofyl. dat de groene bladkleur veroorzaakt, is uitgespeeld, zodat andere kleurstoffen - rode, gele, oranje en bruine - de gezichtsbepalende rol kunnen overnemen. Vooral in de bossen is het genieten geblazen. Maar moet je er met je neus bovenop zitten om het effect van de kleurende bladeren te kunnen waarnemen? Of is het verschijnsel ook vanuit de ruimte te zien?
Dat laatste blijkt inderdaad het geval. Er moet dan wel voldaan zijn aan twee voorwaarden: ruimtebeelden in kleur en kleurende gebieden van voldoende omvang.


Herfst 2000 in het oosten van de Verenigde Staten en Canada. (NASA).

SeaWiFS
Sinds 17 jaar hebben we de beschikking over satellietbeelden in natuurlijke kleuren. In 1997 lanceerden de Amerikanen namelijk de satelliet Seastar, die later werd herdoopt in Orbview-2. Het was de eerste en enige maal dat het ontwerp, de lancering en het beheer van een satellietmissie was opgedragen aan een commerciële partij; in alle andere gevallen hield NASA zelf alle touwtjes in handen. Op de Orbview-2, die in 2010 zijn werkzame leven heeft beëindigd, bevond zich slechts één instrument: SeaWiFS; het leverde vanaf 705 kilometer hoogte gegevens waaruit beelden in natuurlijke kleuren konden worden geconstrueerd. De beelden waren in eerste instantie bedoeld voor het vastleggen van de kleuren van het oceaanwater, om daaruit onder andere conclusies te kunnen trekken over de hoeveelheid leven in zee. Tegelijkertijd kon echter het landoppervlak met een resolutie van 1100 meter in natuurlijke kleuren worden afgebeeld. Zo zien we op het op SeaWiFS-data gebaseerde zevenluik, voor zover bewolking niet in de weg zit, hoe de kleuren van de omvangrijke bosgebieden in het oosten van de Verenigde Staten en Canada in de herfst van 2000 geleidelijk veranderden van donkergroen naar rood en oranje. De omvang van de bossen is daar groot genoeg om de kleurveranderingen goed te kunnen zien.

MODIS
In 1999 vond de lancering plaats van de Amerikaanse aardobservatiesatelliet Terra. Daarop bevindt zich de opvolger van de SeaWiFS: de onder andere van de middenpagina's van dit blad bekende MODIS. Het instrument levert, net als zijn voorganger vanaf 705 kilometer hoogte, onder andere beelden van het aardoppervlak en de bewolking daarboven in natuurlijke kleuren in een resolutie van 250 meter. Nadat in 2002 ook zustersatelliet Aqua was gelanceerd met eveneens een MODIS aan boord, kwamen van elke plaats op aarde vrijwel dagelijks kleurenbeelden beschikbaar. Zo bieden de verzamelde MODIS-beelden een geschikte bron om andere voorbeelden van kleurveranderingen van grotere bosgebieden in de herfst te vinden. Vaak betreft het gebieden in de Verenigde Staten of Canada, waar het herfstkleurenseizoen door talrijke toeristen op waarde wordt geschat en hele dorpen leven van het herfsttoerisme. De hier geplaatste MODIS-beelden tonen de snelle kleurveranderingen echter in een ander, minder toeristisch deel van de aarde: het schiereiland Kamtsjatka in het uiterste oosten van Siberië. In een tijdsbestek van elf dagen in september 2012 veranderden de kleuren van de bossen met berken, dennen en larixen daar van groen (20 september) naar diep bruin (1 oktober). De herfst zet er dus vroeger in dan bij ons. Op de besneeuwde toppen van het Centraal Gebergte (linksboven) en van de vulkanen Sjiveloetsj (boven) en Kljoetsjevskoj (midden) zijn geen herfstkleuren te zien: het is er atijd winter.


Herfst 2012 in Kamtsjatka, Siberië, 20 september (groen) en 1 oktober (bruin). (NASA).

Meer beelden

Herfstkleuren in de Appalachen,
Pennsylvania, USA, 17 eptember en 21 oktober 2013.. (NASA).
Herfstkleuren in de Allegheny Mountains,
Pennsylvania, USA, 8 en 13 okt. 2010. (NASA).
Herfstkleuren in de Smokey Mountains, Appalachen,,
Pennsylvania, USA, 14 juni 2013 en 17 oktober 2012. (NASA).