Kees Floor, Het Weer Magazine, augustus 2011. Reacties: 1.

Het aantal nachten met dauw is in augustus en september groter dan in de rest van het jaar. Jammer voor de boeren, maar fijn voor 'spotters' van natuurverschijnselen als bedauwde spinnewebben en de heiligenschijn.

1. Dauw op het gras van de Polder de Gagel te Achttienhoven. Rond de schaduw van het hoofd van de fotograaf is een helder, kleurloos aureool zichtbaar: de zogeheten heiligenschijn. Foto: Kees Floor. (meer beelden).	2. Dauw die zich afzet, bestaat uit afzonderlijke druppels. Foto: Kees Floor.

Na een heldere nacht is het gras, zeker in deze tijd van het jaar, 's ochtends vroeg vaak drijfnat. Ook sommige andere gewassen of voorwerpen voelen dan in meerdere of mindere mate nat aan. De nattigheid wordt veroorzaakt door dauw. Dauw ontstaat als de begroeiing waarop hij zich vormt, afkoelt door nachtelijke uitstraling. De temperatuur waarop de dauwvorming inzet, heet het dauwpunt. Hoe droger de lucht, des te lager is het dauwpunt en des te groter de afkoeling die nodig is voor er dauwvorming optreedt.

Dauwweer
Het vocht dat bij de dauwvorming betrokken is, komt hoofdzakelijk uit de lucht. Het zet zich af op het gras of het gewas in de vorm van afzonderlijke druppels, dus niet als een dun laagje water. Daarnaast kan ook vocht uit de bodem een rol spelen. Verder kunnen ´s nachts door extra wortelactiviteit dauwdruppels uit de huidmondjes van planten geperst worden.
Gunstige weersomstandigheden voor het optreden van dauw zijn een heldere hemel met vooral op de hogere niveaus droge lucht. In dat geval is de nachtelijke afkoeling namelijk het sterkst en daalt de temperatuur van gras en gewas het gemakkelijkst tot onder het dauwpunt. Daarbij is belangrijk dat warmte uit de bodem de afkoelende delen niet kan bereiken; de vegetatie moet goed geïsoleerd zijn van de ondergrond. De lucht dicht bij het aardoppervlak moet natuurlijk juist wél vochtig zijn of er moet open water als vochtbron in de buurt zijn; het vocht vormt namelijk de voeding voor de dauwdruppels. Een klein beetje wind werkt ook mee; wind kan namelijk nieuw vocht aanvoeren als het oorspronkelijk aanwezige vocht is opgegaan in de dauwdruppels. Dit laatste geldt overigens alleen als de lucht de voornaamste leverancier van vocht is. In gevallen waarin het meeste vocht afkomstig is uit de bodem, voert de wind het vocht juist af; dan krijg je de meeste dauw bij windstil weer.

Dauwhoeveelheden meten
Om te weten te komen hoeveel dauw er op het gras of op de planten terecht komt en hoe die hoeveelheden zich verhouden tot de neerslaghoeveelheden op dezelfde locatie, zijn metingen nodig. Dauw laat zich echter niet vangen in een simpele regenmeter, die je na een bui kunt aflezen door te kijken tot welk streepje het water in het maatglas staat. Ook bij een tuincentrum of bij de Boerenbond zul je tevergeefs aankloppen voor een dauwmeter.
Je kunt wel je toevlucht nemen tot wegen. Een container met bodem en gewas wordt dan na het optreden van dauw gewogen en het resultaat wordt vergeleken met het droge gewicht. Zo'n meting is echter ingewikkeld en tijdrovend. Daarom werkt men voor de bepaling van de hoeveelheid verdamping liever met modelberekeningen die geijkt zijn met de weegmethode.

Dauw en neerslag
De Universiteit Wageningen voerde gedurende 11 jaar bepalingen uit van de dagelijkse hoeveelheden dauw en neerslag. Daarbij bleek dat neerslag en dauw gelijkmatig over het jaar verdeeld zijn, maar dat er grote verschillen bestaan tussen afzonderlijke jaren. Gemiddeld viel er 800 millimeter neerslag en 40 millimeter dauw; de dauwhoeveelheden zijn dus klein ten opzichte van de neerslaghoeveelheden. Toch mag de rol van dauw niet verwaarloosd worden, zeker niet als men, zoals in de landbouw, problemen ondervindt door nat gras of gewas. Hoe langer het gewas nat is - of dat nu komt door regen of dauw maakt niet uit - des te groter is het risico van het uitbreken van schimmelziekten zoals aardappelziekte en lelievuur.
In de onderzoeksperiode viel er gemiddeld om de andere dag neerslag, terwijl dauw gedurende zeven van de tien nachten dauw optrad. Het aantal dauwnachten overtreft dus het aantal regendagen en de dauw vormt daardoor voor voor schimmelziekten gevoelig gewas een grotere bedreiging dan de regen. Daar komt nog bij dat het aantal dauwnachten het grootst is in de maanden augustus en september, dus aan het eind van het groeiseizoen. Dat is net de periode dat de gewassen het meest kwetsbaar zijn voor schimmelinfecties.

Heiligenschijn
Gelukkig is er ook goed nieuws over dauw te melden. Zo zien we in deze tijd van het jaar tijdens rustig nazomer- of najaarsweer 's ochtends vaak spinnewebben met dauwdruppels, een verschijnsel dat al menig fotograaf tot het maken van een opname heeft verleid. Het KNMI heeft zelfs eenmaal en weerbericht doen uitgaan met als kop: spinnewebbenweer, erop vertrouwend dat iedereen dat direct associeert met een rustig weertype.
Daarnaast treedt in dauw een lichteffect op dat bekend staat als heiligenschijn. Om het verschijnsel te zien is behalve dauw ook zonlicht nodig. Rond de schaduw van ons hoofd kunnen we dan een helder, kleurloos aureool waarnemen. Als we ons bewegen is het effect het duidelijkst te zien. Rond de schaduw van anderen zien we de heiligenschijn niet. Om die reden vatte de kennelijk nogal van zichzelf overtuigde 16e-eeuwse Italiaanse kunstenaar Benvenuto Cellini het lichtverschijnsel destijds op als teken van zijn eigen genialiteit. In de praktijk heeft iedereen echter zijn eigen, individuele heiligenschijn die hij alleen zelf kan zien. Uit foto's blijkt dat zelfs de schaduw van een fototoestel op statief nog van een heiligenschijn is voorzien.

Retroreflectie
Voor de verklaring van de heiligenschijn is weer van belang dat dauw niet als een dunne film uitvloeit over bijvoorbeeld grassprieten, maar zich afzet als druppels. De druppels fungeren als vergrootlas, dat enerzijds het zonlicht samenbrengt op de grasspriet en anderzijds het licht weer terugstuurt in de richting waar het vandaan kwam, dus richting zon of richting onze ogen. Dit laatste effect staat bekend als retroreflectie; het wordt ook gebruikt bij wegmarkeringen van katteogen of glazen bollen en bij de van glazen bolletjes voorziene deklagen van verkeersborden, nummerplaten en andere oppervlakken die in het donker na belichting door bijvoorbeeld de koplampen van een auto goed zichtbaar moeten zijn. De glazen bolletjes doen precies hetzelfde als de waterdruppels in de natuur: opvallend licht samenbrengen en terugsturen naar de afzender.

.