Het Weer Magazine, april 2008.
 |  |  |
| 1. Vliegtuigstreep achter een berijpte boom. Vliegtuigstrepen beginnen doorgaans als dunne, strak getrokken, witte strepen. Bij meer moteren zijn er soms twee of zelfs vier evenwijdige sporen te zien. Als de lucht niet te vochtig is, zijn ze na enige tijd weer verdwenen. |
| 3. Op een aanvankelijk zonnige dag trekt de hemel soms helemaal dicht met recent gevormde en oudere, verwaaiende vliegtuigstrepen. Drs. Robert van Waning fungeert als spreekbuis van degenen die zich daaraan ergeren en bestempelt de uit contrails gevormde sluierbewolking consequent als luchtvaartsmog. |
Heel wat dagen per jaar zijn er hoog in de lucht vliegtuigstrepen waar te nemen. Ze zien eruit als dunne, strak getrokken, witte lijnen, die als het bovenin niet te vochtig is, na enige tijd weer zijn verdwenen. De zogeheten contrails roepen bij sommigen romantische gevoelens op, met associaties aan fascinerende vliegvakanties, verre reizen, onbekende bestemmingen, nieuwe, verrassende indrukken en hemelse vergezichten. 'Dat had ik vroeger ook', erkent Drs. Robert van Waning, nu fervent bestrijder van vliegtuigstrepen. Als oud marineman, zeezeiler en wedstrijdzeiler had hij de steeds weer wisselende en veranderende wolkenluchten geregeld in het vizier. 'Op een bepaald moment viel me op dat die strepen bleven hangen en al maar breder werden', beschrijft hij het moment dat het kwartje ging vallen. In de minstens vijftien jaar die sindsdien verstreken, legde hij talloze weersituaties vast met uitwaaierende vliegtuigstrepen, door hem consequent bestempeld als luchtvaartsmog. In veel gevallen zag hij op een zonnig begonnen dag, waarop er geen vuiltje aan de lucht leek, de hemel dichttrekken met de gewraakte bewolking.
Irritaties
De
irritaties die dat bij hem oproept, richten zich niet alleen op het verschijnsel
zelf. Ook de manier waarop de weermannen en -vrouwen ermee omgaan, maakt hem furieus.
'Ze moeten wat vaker naar de lucht kijken', moppert hij. 'Wanneer KNMI-voorlichter
Harry Geurts na zo'n dag roept: "er was geen wolkje aan de lucht",
denk ik bij mezelf: "die luchtvaartsmog tellen ze zeker niet mee". En
als ik Marjon de Hond hoor zeggen: "Morgen schijnt de zon volop. Misschien
is er in het hoge noorden wat sluierbewolking waar de zon geen last van heeft",
dan zorg ik dat ik m'n fototoestel bij de hand heb. Ook denk ik dan: "dat
is geen sluierbewolking, dat is vliegtuigsmog!" En ze liegt nog ook. De zon
heeft er natuurlijk wél last van. Het kan toch niet zo zijn dat je allerlei
vervuiling en bewolking in de atmosfeer aanbrengt en dat dit dan helemaal geen
gevolgen zou hebben? Als je het mij vraagt, was er vroeger minder cirrusbewolking,
de hemel was blauwer, hagelstenen kleiner en het zonlicht werd anders gefilterd
dan nu.'
 |  |  |
| 4. Satellietbeeld met talrijke contrails boven Vlaanderen en delen van Nederland. Zou het zonder vliegverkeer in Zeeland net zo zonnig zijn geweest als in Groningen? Instrument: MODIS. Satelliet: Terra. Datum: 12 april 2007. Bron: NASA/GSFC/MODIS Land Rapid Response Team. (Meer satellietbeelden van vliegtuigstrepen) |
| 6. Jonge en oudere, verwaaide vliegtuigstrepen boven de Ruigenhoekse polder in Groenekan, net ten noorden van Utrecht. De sporen van vliegtuigen of, zo men wil, de luchtvaartsmog, zitten op 8 tot 12 kilometer hoogte, dus ver boven de toppen van de eveneens aanwezige stapelwolken. |
Versluiering
Van
Wanings citatendatabase blijkt nog lang niet uitgeput. Erwin Krols bewering 'Verder
zit er een beetje sluierbewolking. Nou, daar letten we verder niet op', blijkt
aan dovemansoren gericht. Collega-weerman Marco Verhoef kan ook geen goed doen
met 'Condensstrepen van vliegtuigen, waar de zon prachtig tegenaan scheen.'
En op een dag dat de hemel volgens Van Waning bol stond van de luchtvaartsmog,
zag weerman Gerrit Hiemstra naar eigen zeggen alleen maar 'mooie hoge bewolking
langstrekken'.
Tot voor kort vonden Van Wanings woede en verbijstering
over de 'versluiering van de luchtvaartsmog' een uitweg in de talrijke ingezonden
stukken en later de e-mails, waarmee hij de media en professionals bestookte.
Zijn vasthoudendheid dreef menig krantenredactie tot wanhoop of in de gordijnen
en weervrouw Marjon de Hond heeft hem gevraagd haar niet meer te mailen. Nu doet
hij wat rustiger aan, maar de zorgen blijven.
Ontstaan
Vliegtuigstrepen,
voorwerp van Van Wanings woede, hangen op vlieghoogte, zo'n acht tot twaalf kilometer
boven het aardoppervlak. De vereiste omstandigheden voor het ontstaan ervan werden
voor het eerst bereikt in de Eerste Wereldoorlog; de oudste waarnemingen dateren
van 1915. In de jaren zestig van de vorige eeuw werden ze een geregelde verschijning
aan de hemel. Sinds die tijd is het vliegverkeer - en daarmee het aantal contrails
- sterk toegenomen.
Vliegtuigstrepen beginnen op een afstand van tien tot
dertig meter achter de motoren van het toestel en kunnen onder daarvoor gunstige
omstandigheden tientallen tot honderden kilometers lang worden. Daardoor zijn
ze soms ook urenlang zichtbaar. Ze ontstaan in delen van de dampkring waar het
min veertig graden is of kouder. De hete en vochtige uitstoot van vliegtuigmotoren
mengt zich daar met de bitterkoude omgevingslucht. 'Daarbij kan het luchtmengsel
oververzadigd raken ten opzichte van vloeibaar water', legt Peter van Velthoven
uit. 'In dat geval vormen zich kleine wolkendruppeltjes rond de in de uitlaatgassen
overvloedig aanwezige roetdeeltjes en andere condensatiekernen. In de koude lucht
bevriezen die druppeltjes vrij snel, zodat de contrails overwegend uit ijs bestaan',
vervolgt de KNMI-medewerker zijn toelichting. 'Ze waaieren uit en blijven lang
hangen als de omgevingslucht oververzadigd is ten opzichte van ijs. Na verloop
van tijd zijn ze niet meer te onderscheiden van natuurlijke sluierbewolking. Minder
bekend is dat het type vliegtuig ook een rol speelt: soms trekt het ene vliegtuig
wél een witte streep en een ander toestel niet'.
Klimaatrapport
De
inbox van Van Velthovens e-mailprogramma bevat een apart mapje 'vanwaning'. Daarin
heeft hij de talrijke e-mails van de bestrijder van luchtvaartsmog opgeslagen.
Van Wanings zorgen zijn hem dus bekend. 'Het is duidelijk dat het aantal vliegtuigstrepen
met het toenemend vliegverkeer sterk is toegenomen. Maar of er nu ook meer cirrus
is dan vroeger, dat weten we niet', nuanceert Van Velthoven met de voorzichtigheid
die een onderzoeker kenmerkt. 'Volgens een wetenschappelijke publicatie zit er
in de Noord-Atlantische vliegcorridor tussen Europa en Noord-Amerika tegenwoordig
wel een paar procent meer hoge bewolking dan vroeger. Maar er zijn andere studies
die dit tegenspreken en het internationale klimaatpanel IPCC beschouwt de toename
van cirrus dan ook als onzeker.'
Van Velthoven bladert wat in het vorig jaar
verschenen, dikke klimaatrapport, op zoek naar de paragraaf over vliegtuigstrepen
en andere door de luchtvaart gegenereerde bewolking. Daarin wordt onder andere
de vloer aangeveegd met de onderzoeksresultaten dat het in de VS overdag warmer
zou zijn geweest en 's nachts kouder door het ontbreken van contrails tijdens
het vliegverbod na de aanslagen op het World Trade Center in New York van 11 september
2001. 'Niet overtuigend aangetoond', vat Van Velthoven de conclusies in het rapport
samen, zonder de bijdrage van de contrails aan de opwarming van de aarde te willen
bagatelliseren. 'Contrails maken het klimaat warmer', is zijn overtuiging. 'Ze
kaatsen overdag zonnewarmte terug naar de wereldruimte, maar houden 24 uur per
etmaal door de aarde uitgezonden warmtestraling vast. De onzekerheidsmarges over
de precieze bijdrage van de vliegtuigstrepen aan de opwarming van de aarde zijn
echter groot'. Nog minder blijkt bekend over sluierbewolking waarvan het ontstaan
is terug te voeren op vliegbewegingen. Beter begrepen en in kaart gebracht zijn
de gevolgen van de uitstoot van het broeikasgas CO2 en de bijdrage van het vliegverkeer
aan de vorming van ozon.
Bedorven dampkring
Bij de huidige stand
van de wetenschap kan Van Waning onmogelijk al opgelucht ademhalen. 'Vergeet die
CO2', knipoogt hij, niet om de klimaatproblematiek te negeren, maar om de door
hem verafschuwde luchtvaartsmog wat meer onder de aandacht te brengen. 'Dat is
het probleem voor onze kinderen en kleinkinderen', die hij overigens niet blijkt
te hebben. 'Die luchtvaartsmog kost me nú een paar jaar van m'n leven.
Dat komt niet doordat ik me er zo over opwind, maar door de belabberde kwaliteit
van de lucht die ik inadem.' Hij snapt niet dat meteorologen en weeramateurs niet
méér aan de bel trekken. 'Toen het water steeds vuiler werd, waren
de sportvissers de eersten die dat signaleerden en met succes actie ondernamen.
Nu de luchtvaart de dampkring vervuilt, blijft het in kringen van weerliefhebbers
oorverdovend stil. Ze laten het gewoon gebeuren dat "hun atmosfeer"
vervuild en verpest wordt!'
Elders op internet:
Robert van Waning:
www.contrails.nl en www.meteologica.nl.
Peter
van Velthoven: www.knmi.nl/~velthove/
Kees
Floor: Zenit- en boekversie van
dit artikel