Kees Floor, Zenit maart 2007

Lagedrukgebieden zijn er in soorten en maten. De depressies van de gematigde breedten zijn ons het meest vertrouwd. Ze drukken met de bijbehorende fronten in alle seizoenen een belangrijk stempel op het weer in Nederland en België. Deze lagedrukgebieden hebben een doorsnede van enkele duizenden kilometers. Ze liggen doorgaans in het polaire front, dat koudere, van de noordelijke oceaan afkomstige lucht scheidt van warmere lucht uit de subtropen.

Tropische cyclonen
Dichter bij de evenaar komt een heel ander type lagedrukgebied voor: de tropische depressie. Ze vormen zich boven warm oceaanwater met een temperatuur van 27 graden of hoger. Als zo'n tropische depressie vergezeld gaat van veel wind, heet ze tropische storm (vanaf windkracht 8) of tropische cycloon (vanaf windkracht 12). Vooral de tropische cyclonen, met hun orkaanwinden, overvloedige regenval en overstromingen in kustgebieden, dragen bij aan de bekendheid van deze depressievariant, ook buiten de gebieden waar ze optreden. Kenmerkend voor de tropische cyclonen is vooral het wolkenloze oog dat van boven af zichtbaar is, omgeven door een muur van buien. De doorsnede van tropische cyclonen is van de orde 500 kilometer; ze zijn dus kleiner dan 'gewone' depressies.
1. Een naamloze subtropische storm boven de Stille Oceaan, ongeveer 900 kilometer ten westen van de Amerikaanse westkust. Datum: 1 november 2006. Instrument: MODIS. Satelliet: Terra. Bron: NASA/MODIS Rapid Response Team/GSFC2. Subtropische storm Nicole, nadat deze was overgegaan in een 'gewone' depressie. Datum: 12 oktober 2004. Instrument: SeaWiFS. Satelliet: OrbView-2. Bron: SeaWiFS-project, NASA/GSFC en Orbimage.3. Subtropische storm Ana op 20 april 2003. Ana zou zich twee dagen later ontwikkelen tot een tropische storm, de enige in een aprilmaand sinds 150 jaar hurricane-registraties. Instrument: SeaWiFS. Satelliet: OrbView-2. Bron: SeaWiFS-project, NASA/GSFC en Orbimage.4. Subtropische depressie boven de Zwarte Zee tijdens een periode van overvloedige regenval in Roemenië en Bulgarijë. Datum: 27 september 2005. Instrument: MODIS. Satelliet: Aqua. Bron: NASA/MODIS Rapid Response System/GSFC

Subtropische depressies
De grens tussen depressies van gematigde breedten en tropische depressies blijkt niet altijd scherp te trekken. Er zijn lagedrukgebieden die kenmerken vertonen van zowel 'gewone' depressies als van hun tropische evenknie. Men noemt ze subtropische depressies; als de wind aantrekt tot kracht 8 of meer 'promoveren' ze tot subtropische storm. Windsnelheden van orkaankracht zijn bij subtropische stormen tot nog toe niet waargenomen.
Subtropische depressies en subtropische stormen hebben een 'oog' en gaan net als tropische cyclonen zonder fronten door het leven. Het windveld van een subtropische storm is wat breder dan bij tropische cyclonen en bevindt zich verder van het centrum. De subtropische depressies kunnen zich voordoen tussen de evenaar en ongeveer 50 graden noorderbreedte, dus zowel in de strook waar de tropische cyclonen zich ophouden als in het zuidelijk deel van de gordel van westenwinden, waar de depressies van de gematigde breedten hun werkterrein hebben. Ze ontlenen hun energie deels aan temperatuurverschillen in de dampkring, zoals de 'gewone' depressies, deels aan de energie die vrijkomt bij de ontwikkeling van onweersbuien boven warm oceaanwater, de drijvende kracht achter tropische cyclonen. Soms vormen subtropische depressies zich om tot een tropische cycloon. Omgekeerd kan ook een tropische cycloon 'terugvallen' naar een subtropische storm.

Subtropische storm 91C
Figuur 1 toont een recent voorbeeld van een subtropische storm. Het centrum ervan ligt op een ongebruikelijke locatie, namelijk boven de Stille Oceaan, ongeveer 900 kilometer ten westen van de Amerikaanse westkust. Het satellietbeeld van het MODIS-instrument op de Amerikaanse satelliet Terra, dateert van 1 november 2006. Aanvankelijk ging het om een gewone depressie van de gematigde breedten. Na een verblijf van twee dagen boven - zeker voor de tijd van het jaar - warm oceaanwater van 15 à 16 graden, ontwikkelde de depressie kenmerken van een tropische cycloon, zoals een wolkenloos oog, omgeven door een muur van onweersbuien. Volgens satellietmetingen trok de wind op 2 november aan tot windkracht 10, een zware storm, dus ruimschoots voldoende voor de kwalificatie subtropische storm. Als deze storm was opgetreden in het gebied waar normaliter tropische cyclonen voorkomen en waarvoor orkaanwaarschuwingen worden uitgegeven, dan had hij ongetwijfeld een jongens- of meisjesnaam gekregen. Nu staat hij bekend als storm 91C, de aanduiding waarmee de Amerikaanse Marine naar deze subtropische storm verwees.

Nicole en Ana
Subtropische stormen uit eerdere seizoenen kregen wel een naam. Zo vormde zich Nicole (figuur 2) op 10 oktober 2004 ten westen van Bermuda, een gebied dat onder toezicht staat van het Amerikaanse National Hurricane Center. Een dag later was de depressie door een noordoostelijke koers boven kouder water terecht gekomen en overgegaan in een 'normale' depressie van de gematigde breedten. Het beeld van figuur 2 werd nog weer een dag later gemaakt. Nicole was de eerste subtropische storm met een naam die er niet in slaagde de status van tropische storm te verkrijgen.
Een andere subtropische depressie, Ana, maakte die overstap wel. Figuur 3 toont Ana nog als subtropische storm op 20 april 2003; twee dagen later had ze zich omgevormd tot tropische storm. Daarmee was het de enige tropische storm in april sinds het begin van de registraties, ongeveer 150 jaar geleden. Wel was er de subtropische aprilstorm #1 in 1992, het jaar van de orkaan Andrew die de meeste schade bracht na Katrina uit 2005. Destijds deden de subtropische stormen nog niet mee met de procedures van naamgeving; dat is pas sinds 2002 het geval. Hoewel storm #1 optrad in het gebied waar orkaanbewaking van kracht is, kreeg hij toch geen naam, omdat de regels voor de naamgeving van tropische en subtropische depressies dat toen nog niet toelieten.

SeaWiFS
De beelden van figuur 2 en 3 zijn afkomstig van de Sea-viewing Wide Field-of-view Sensor (SeaWiFS) op de satelliet OrbView-2. Nicole (figuur 2) trad op in de herfst en dat is op het satellietbeeld ook te zien. Vooral in het boven de Grote Meren gelegen Canada zijn de oranje-bruine herfsttinten duidelijk waarneembaar. Meer naar het zuiden toe krijgen in de Verenigde Staten groene tinten geleidelijk de overhand. Ana (figuur 3) verscheen in het voorjaar op een moment dat het groen in Canada nog niet, zoals in de zomer, de kleur van het landschap bepaalt. Onder in beeld is de ondiepe oceaan met koraalriffen bij de Bahama's, Cuba en de Florida Keys. De atmosfeer is zichtbaar als een dunne blauwe rand rechts rond de aardbol.

Andere locaties
Subtropische depressies doen zich niet allen voor aan weerszijden van het Amerikaanse continent. Ook boven de Indische Oceaan bij de westkust van India worden ze wel gesignaleerd. Mogelijk vallen de storingen met een wolkenloos oog in het Middellandse-Zeegebied eveneens onder de noemer subtropische depressie. Figuur 4 geeft een voorbeeld van een dergelijk geval boven de Zwarte Zee voor de kust van Roemenië. Dat land werd in de zomer en het najaar van 2005 langdurig geteisterd door zware regenval en overstromingen. De laatste periode met zware regenval in Roemenië en Bulgarije trad volgens het Dartmouth Flood Observatory op van 21 september tot 9 oktober. In die periode vormden zich nog steeds actieve buien in die omgeving. Boven het warme water van de Zwarte Zee, - ruim 20 graden, organiseerden ze zich op 27 september tot een subtropische depressie met oog.