Kees Floor, Het Weer Magazine juli 2013.

De officiële weerrecords zijn niet zo onaantastbaar als ze op het eerste gezicht misschien lijken. Met wat speurwerk blijkt het weer soms toch nog wat extremer te kunnen zijn dan algemeen werd aangenomen. Het veranderend klimaat biedt ook kansen op records voor locaties die tot nog toe buiten de prijzen vielen.

Mawsynram in India is de natste plek op aarde. Het droogst is het in de Chileense plaats Arica, het heetst in Furnace Creek Ranch in Death Valley, Californië. Zo luiden althans de officiële, door de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) erkende weerrecords. Ze worden bijgehouden door de Arizona State University in Tempe, die de website beheert waarop de records worden vermeld.
De Amerikaanse meteoroloog Christopher Burt, die als weerhistoricus wekelijks een blog verzorgt voor de website Weather Underground en een boek schreef over weerrecords, slikt de vermeldingen op de website echter niet voor zoete koek. Nog geen jaar geleden was volgens de WMO Al Azizia in Libië het warmste plekje op aarde. Mede door toedoen van Burt, die de Libische waarneming genadeloos onderuit haalde, ging het record terug naar Death Valley. Het weerstation daar, destijds nog geplaatst op Greenland Ranch, had het temperatuurrecord sinds 1913 in zijn bezit, maar moest het in 1922, naar later bleek ten onrechte, aan de Libiërs afstaan. Nu richt Burt zijn pijlen op de eerder genoemde regen- en droogterecords, waarover hij uiteraard ook zo z'n twijfels heeft.

De spelregels
Kandidaten voor het predicaat natste of droogste plekje of voor welk weerrecord dan ook, moeten beschikken over een door een nationale meteorologische dienst erkend of onderhouden waarneemstation met een meetreeks van bij voorkeur minstens 30 jaar. Alleen als de metingen volgens internationaal overeengekomen regels zijn uitgevoerd, is een eerlijke vergelijking tussen de meetwaarden van verschillende stations mogelijk. De eerder genoemde plaatsen voldoen aan deze voorwaarde, al vallen de meetperiodes helaas lang niet altijd samen. De weerstations kunnen hun regen- of droogterecord alleen kwijtraken als andere erkende waarneemlocaties extremere droogte of meer neerslag rapporteren.

Ligging woestijnen.	De Atacamawoestijn, de passaatwinden, het Andesgebergte en het regenschaduweffect.	Het regenschaduweffect.

Recorddroogte
Het droogste plekje ter wereld is, volgens gegevens van de WMO, Arica, een stadje met nog geen 200.000 inwoners in het noorden van Chili. Over een periode van 59 jaar viel er jaarlijks gemiddeld slechts 0,76 millimeter regen, dus minder dan 1 millimeter! Ook het WMO-record van de langste aaneengesloten droge periode is in handen van Arica: ruim 14 jaar, van oktober 1903 tot en met januari 1918, viel er geen spat regen.
Arica ligt aan de rand van de Atacamawoestijn, een van de droogste gebieden op aarde, zo niet het allerdroogste. Sommige bronnen vermelden dat het in die woestijn op diverse plaatsen 400 jaar lang niet heeft geregend, al gaat dit voor geen van de erkende waarneemstations in de regio op. Je moet dan eerder denken aan een dag met regen per 10 jaar. Ook gaat het verhaal dat kinderen die in de woestijn leven, volwassen worden zonder ooit regen te hebben gezien of gevoeld. NASA-onderzoekers zijn geïnteresseerd in de woestijn omdat de omstandigheden er het meest lijken op wat men op de planeet Mars denkt aan te treffen.
De woestijn ligt aan de lijzijde, de westkant, van het Andesgebergte. De passaatwinden raken hun vocht kwijt aan de loefzijde, de oostkant van de bergketen, waar het overvloedig regent. Zo maakt het Andesgebergte enerzijds de Atacamawoestijn kurkdroog en staat het tegelijkertijd aan de wieg van de grootste rivier op aarde: de Amazone.
Arica ligt aan zee, zo'n 18 kilometer van de grens met Peru. De zeewatertemperatuur is er door het optreden van de Perustroom relatief laag. Daardoor ontstaan er boven zee geen buien die het land binnendrijven en de droogte kunnen doorbreken. Verder ligt de kustplaats te noordelijk om een onderdeel te kunnen vormen van het werkterrein van door westelijke stromingen aangevoerde oceaanstoringen, die zuidelijker in Chili ook in de kuststrook regen brengen.

Twijfels
Om te controleren of Arica terecht het predicaat 'droogste plekje op aarde' verdient, dook weerhistoricus Burt in de weergegevens van Direccion Meteorologica de Chile, de Chileense Meteorologische Dienst. Zo vond hij dat Arica in de periode 1971-2000, de recentste periode waarover gegevens beschikbaar waren, minder droog was dan het WMO-archief doet vermoeden. Gemiddeld viel er jaarlijks 1,46 millimeter regen, weliswaar nog steeds extreem weinig, maar toch het dubbele van de waarde die de WMO aanhoudt. Mogelijk speelt hierbij een rol dat er in de waarneemperiode enkele krachtige El Niño's optraden, die het weer in de war schopten.
Naast Arica werden er echter ook andere weerstations ingericht in de Atacamawoestijn, waarvan inmiddels eveneens waarneemreeksen van 30 jaar of meer beschikbaar zijn. De meetreeksen laten zien dat het op sommige stations zelfs nog droger is dan in Arica, zoals bijvoorbeeld in Quillagua. Het plaatsje, reeds als droogste plekje vermeld in het Guinness Book of Records, ligt 300 kilometer ten zuiden van Arica en 70 kilometer van de kust. De regenmeter van Quillagua werd in 1964 in gebruik genomen. Sinds 1970 heeft het er slechts drie keer geregend: 0,4 millimeter in juni 1984, 0,2 millimeter in oktober 1984 en 1,0 millimeter in mei 1992. Daarna is er geen druppel meer gevallen (gegevens beschikbaar tot en met december 2012). Deze droge periode van 20 jaar is dus langer dan het in het WMO-archief opgenomen record van ruim 14 jaar. Tegelijkertijd bedroeg de gemiddelde jaarsom van de neerslag in de 30-jarige periode 1971-2000 slechts 0,05 millimeter; dat is aanzienlijk minder is dan wat er in de door de WMO erkende recordhouder Arica viel. Voorlopig beschouwt weerhistoricus Burt de plaats Quillagua dan ook als het droogste plekje op aarde, ook al houdt de Chileense Meteorologische Dienst voor de jaarlijkse neerslagsom in Quillagua een officiële waarde aan van 0,2 millimeter, vermoedelijk een gevolg van een dag met regen ergens in de periode 1964-1970.

Natste plek
De grootste jaarlijkse hoeveelheid regen valt, opnieuw volgens gegevens van de WMO, in het op ongeveer 1400 meter hoogte gelegen Mawsynram. Deze plaats ligt in het noordoosten van India, in het vroegere Assam, op ongeveer 15 kilometer afstand van de grens met Bangladesh. De gemiddelde jaarlijkse neerslagsom bedraagt er 11872 millimeter. Ter vergelijking: in De Bilt (Nederland) valt jaarlijks gemiddeld 'slechts' 832,5 millimeter, in Ukkel (België) 853,4 millimeter. De hoogste neerslagsom over 12 opeenvolgende maanden werd volgens dezelfde bron geregistreerd in het nabijgelegen Cherrapunji (hoogte 1484 meter), dat zichzelf eveneens als het natste plekje op aarde beschouwt. Van augustus 1860 tot en met juli 1861 viel er 26.470 millimeter. De KNMI-website meldt dat 1861 in Cherrapunji het natste kalenderjaar was met een neerslagsom van 22990 millimeter; het Nederlandse record van 1374 millimeter uit 1998, gemeten te Schellingwoude, blijft daarbij ver achter. Gemiddeld per jaar valt er in Cherrapunji 11777 millimeter.
De grote neerslaghoeveelheden hangen samen met het optreden van de moessonwinden. Deze waaien in de zomermaanden vanuit de Golf van Bengalen eerst over de hooguit 20 meter hoge vlakten van Bangladesh. Vervolgens wordt de lucht gedwongen abrupt op te stijgen tegen de bijna 2000 meter hoge Khasi-heuvels, die als een barrière dwars op de door de moesson in stand gehouden luchtstromingen liggen. In de wintermaanden, als de moesson in tegengestelde richting waait, is het in Mawsynram en Cherrapunji kurkdroog; de bewoners moeten dan vaak grote afstanden afleggen om aan water te komen.

Kaart jaarlijkse neerslagsom.	Ligging van Mawsynram en Cherrapunji, India.

Nog natter
Om Mawsynram zijn record te ontnemen, moet een plaats op aarde gevonden worden waar volgens de metingen van een erkend waarneemstation ter plekke jaarlijks nog meer regen valt. Meerdere malen wordt Lloro in Colombia als kandidaat naar voren geschoven, waar in de regenmeter van de proefboerderij in die plaats jaarlijks gemiddeld 12717 millimeter regen terecht komt. Dat is meer dan er valt in WMO-recordhouder Mawsynram, India. Helaas is de proefboerderij van Lloro geen officieel waarneemstation, zodat het record niet kan worden erkend. De regenmeter in diezelfde plaats van het waarneemstation van Instituto de Hidrología, Meteorología y Estudios Ambientales (IDEAM), de Colombiaanse Weerdienst, krijgt jaarlijks gemiddeld 'slechts' 7559 millimeter regen te verwerken, waarmee Lloro kansloos is.
Via tipgevers slaagde Burt erin een andere, wel als officieel weerstation erkende, Colombiaanse locatie op te sporen die een recordhoeveelheid neerslag rapporteert: Puerto López de Micay. Volgens IDEAM-gegevens viel er in de periode april 1960 tot en met februari 2012 jaarlijks gemiddeld 12892,4 millimeter regen. In 1984 regende het op 353 dagen, in 1985 zelfs op 355 dagen! Het natste kalenderjaar was 1984 met 23818 millimeter regen, meer dus dan het kalenderjaarrecord van Cherrapunji, India (22990 millimeter) uit 1861.
Puerto López de Micay ligt in een zone waar de tropische regens tweemaal per jaar langskomen. Bovendien speelt de wisselwerking tussen vochtige lucht van de Grote Oceaan en een tot 3 kilometer hoge bergketen 65 kilometer ten oosten van Puerto Lopez de Micay een rol bij de vorming van de vele neerslag.

Het laatste woord
Over met name de neerslagrecords is het laatste woord overigens nog niet gesproken. Zo kan een zeldzame dag met een paar millimeter regen een kandidaat voor een droogterecord voor tientallen jaren kansloos maken. Op zich is het ook onbevredigend dat alleen officiële weerwaarneemstations genomineerd kunnen worden als mogelijk recordhouder. Dat wringt, temeer daar het bij regenrecords meestal gaat om kleine gebieden waar de locale topografie als het ware alle vocht perst uit de tot opstijgen gedwongen lucht die door moessons of passaten is aangevoerd. Verder variëren de neerslaghoeveelheden op een gegeven waarneemstation van jaar tot jaar en datzelfde geldt voor perioden van bijvoorbeeld 30 jaar, zoals die door weerdiensten wereldwijd gebruikt worden om het klimaat te beschrijven. Daarnaast treden in de periode van 100 tot 150 jaar waarover metingen beschikbaar zijn, veranderingen op in het neerslagpatroon. Deze brengen sommige plekken dichter bij een record terwijl ze andere plaatsen dwingen met een lagere klassering genoegen te nemen. Verwarrend is ook dat we voor de jaargemiddelde neerslagsommen voor een bepaalde meetlocatie geregeld verschillende waarden tegen komen. Ze worden niet alleen veroorzaakt door typefouten, rekenfouten (bij het bepalen van het gemiddelde) of omrekenfouten (bij het omzetten van inches naar millimeters), maar vooral doordat verschillende perioden gebruikt moesten worden waarover metingen beschikbaar zijn. Weerhistoricus Burt zal in de toekomst aan deze en andere weerrecords ongetwijfeld nog verscheidene blogs kunnen wijden.

Rechts: Kaart van Zuid-Amerika met daarop de ligging van het natste (Puerto López de Micay, Colombia) en het droogste (Quillagua, Chili) weerstation ter wereld. De kurkdroge Atacamawoestijn met aan de rand daarvan ook voormalig droogterecordhouder Arica is ingekleurd met geel en oranje.